Mizo Study Bible A Kang Ve Lo

Myanmar, Kalay Myo, Tahan 'B' Group Bazar thlanga Elim Independent Church of Myanmar (Elim I.C.M) Biakin a an Office chu, January 25, 2017 (3:30 PM) bawr vela kang a ni a. A kang ral ti tih vek a ni. Mahse, he kangmei lakah hian thilmak tak thleng pakhat chu Mizo Study Bible (Baibul leh a Chhuizauna) hi him takin a kang ve lo a ni, he thu hi Tahan Facebook Group ah an tarlang (A hnuai thlalaka kan hmuh angin). Kangmei laka Pathian Lehkhabu Thianghlim (Bible) kang tel velo hi ramdang ah pawh hriat tur a awm zeuh zeuh ta.
Tahan Meikang Ah Bible A Kang Ve Lo

Tlawngnuar Thawnthu

Hman laiin Tlawng huai hi Reiektlang huai nen an indo a,Tlawng huai hian Reiek tlang hi nawr tlang vek a, tlang chhung a luan tlang a tum an ti.Reiek huai chuan a lo dang ve tlat mai a,an in beih na ah hian an trang dun nasa a, tichuan an in nawr na lamah hian Tlawng hi a luang kawi kual ta vak an ti.Reiek huai chuan a ngam ta lo a, “Min su tlang lo la kumtin mihring pakhat ka pe ziah ang che” a ti ani awm e.Chuta tang chuan Tlawng luiah hian kumtin tuitla hi pakhat tal chu an awm ta ziah an ti. Sawidan dang leh ah chuan..Reiek Tlang huai Lalnu chu Khawluahlali a ni a, Fanu hmeltha tak Ngaiteii a nei a. Tlawnghuai chuan Reiek tlang leh Lungdar tlanga luan tlang a tum ta tlat mai a. Amaherawhchu Reiek tlanghuai Lalnu Khawluahlali leh a ho te chuan "Luihuai aiin kan chungnung zawk" tiin an ngaithei ta lova. indo an puang ta mai a, a tawpah chuan Tlawnghuai chu a inhnukkir ta a ni. Chutia a thinrim taka reiek tlang a sut tlang theih loh avang chuan a luang kual kawi ta vak a. Chu chu tun thlengin Tlawng nuar tih a nita ani. Chutia Reiek Tlang Huaiten Tlawnglui huai an hnehna an lawm mup mup lai chuan, Chhawrpial Tlanghuai chuan Reiek Tlang thlang lam atangin an rawn run ta thut a, an indo leh ta chiam mai a. Chhawrpial tlanghuai te chuan Reiek tlanghuai zawng zawng chu thah vek an tum a ni. Chhawrpial tlanghuaiho chuan Reiek tlang chhipa lung tohlawt chu tihchima rawn beihthut tumin ruahmanna an siama,Khuangkhai Tlanghuaiho in Reiek tlanghuaiho chak lo dawna an hriat avangin , Chhawrpial tlanghuaihovin an rawn beih tur thu chu an lova hrilh ru a. Reiekhuaiho chuan an Chawngchen hlimlai pawh an tawp nghal a. Tichuan, Reiek tlanghuai zawng zawng chu sialsir (sava chikhat) ah antchang a. An thlawk ta sung sung mai a, An indo ta vak mai a ni. Tlawng nuar huai ho awmna chung zawnah chuan an indo a ni. Sava a intichanga an indo angin An insualna lamah chuan an hmul leh thisen te chu a per darh ta chuai chuai mai bawk a. A thente chu leiah leh luiah chuan lu bungin an tla ta nuai mai bawk a.. He ramhuaiho 'Tlanghuaiho' indona ah hian Reiek Tlanghuai tho chuan hnehna an chang leh ta a ni. An indona a an thisen far nasa lutuk chuan an indona zawn hnuai lama Tlawngnuar lui a zuk ti duk vek hial a ni anti. Hnehna chang mah se An Lal fanu 'Ngaiteii' chu indonaah a thi ta hlauh mai. An Lalnu tuar lutuk chuan Reiek Tlang chhip lung tohlawt atangin Ni tla tur darkar tam fe chhung a thlir ta ngawih ngawih mai a ni an tia lawm. 

Ref: Chhana

Chhuantea Leh Lasi

Lenglen arkhuan hun awm velah chuan Chhuantea chu a sa channa hmun atang chuan inlam pan zai relin a rawn chhuak chho mek a, “Zanin teh kher kher chu aw, alo chhuah ka rin teh lul nen chuan aw……” ti rilru vawng vawng chungin hmanhmawh lo takin kawngpui lam chu a rawn pan chho chhat chhat a. A sa channa hmun chu kawngpui atanga a hlat vak loh avangin kar lovah kawngpui chu a rawn chhuak chho chawp chilh ve mai a. Chutia kawngpui a rawn chhuah chhoh hnu chuan chawlh pahin a dumbur chu a phawrh nghal a, a zial mawlh mawlh a, chawlh hahdam pah a mei a zuk zawh chuan inlam pan zai relin a kal leh ta a. Thui pawh ala kal hman lo, pen sawm vel bak ala pen hman lovang tih turah chuan mipakhat hi a mah tawk zawnga lokal chu a hmu a, “ Tunge niang aw…” ti rilru chungin hmalam pan chuan a kal zel a, a lo hnai tual tual a, han kal pelh mai atum lai chuan hmeichhia, amah chauha lokal a ni tih chu a hre chawp chilh mai a, biak pawh be lemlo chuan a khualtha kal pelh ve mai a. A kal pelh mai na chhan pawh kalpui midang nei turah a ngaih vang a ni. A kal puite a tawk mai dawn emaw ti a kawi khat a kal leh hnu chuan tumah a tawk ta silova, chutia tumah a tawh tak si lovah chuan, nichin lawk a ahmeichhe tawh , ngawi reng a akal pelh hnu kha a ngaihtuah ta em em mai a, hmeichhia, khaw kar kawngah mahni chauh leh nghal a, tun ang thim tawh hnu a a hmu chu, a ngaihtuah deuh avang chuan a um let leh ta a, thui tak pawh um ngai lovin a um pha leh mai a. Chutia a um phak hnu chuan hmeichhe hnenah chuan, “ Tun ang zan thim hnuah mahni chauh leh nghalin khawnge maw I kal dawn le”, tiin a zawt a, hmeichhia chuan, “ ka haw dawn a, nia, ka duh aiin ka tlai ta hret alawm maw le, ka unaupa nena haw rual tur kan ni a, ka nghak a, a lo thleng ta mai si lova, ngaihzawng a nei a, zan lam a rim nghal a duh a nih dawn hi ka ti a ka hawsan ta mai a nih hi” a ti a, Chhuantea chuan , “ a nih tak chu…, chu I unaupa chuan a ti khawtlai zo ta vek che a nih tak chu mawle, ti rawh hmeichhia hetiang thim hnua khawkar kawnga mahni chauha kal chu a him love, hlauhte pawh a hlauh awm, ka zuk thlah ang che” a ti a. A ruk tak chuan Chhuantea pawh hi a riltam tawh ang reng hle mai a, riltam tawh lama fing sarih zet la kal leh hnuhnawh chu a phur teh chiam lova, mahse mahni chauha hmeichhia thim hnua han thlahthlam chu a tlawm ngai ve tlat a, a hmeichhia pawh chuan , “ a ngailo, zawi muangin ka kal ang a, ka thleng ve mai ang, I ram vak chau awm si a, I rilte pawh atam tawh ang, han haw zawk rawh a ti tak na in,” Chhuante chuan, “chutiang ni love ka zuk thlah ang che,” a ti a. Tichuan an in zui thla ta hnak hnak a, engati teh reng emaw ni sawi tur hi an van dun em em mai a, ngawi rengin an in chhawm thla dun ta hnak hnak a. Chhuantea hi tlangval tlawmngai, thiante zinga ti ti thiam, tawngtam zawk zawk erawh ni lem lo a ni, hemi zan ber kher hian enga tinge tawng tur a hriat tlat loh amah pawhin mak a inti hial zawk a ni. Chutia ngawi renga mahni rilru ve ve kawm a an kal chu rin aiin an lo kal chak a, hmeichhia te khawdai chu an lo thleng dawn reng mai a, ral atang chuan mei engte pawh chu a hmuh theih ta a, chutah hmeichhia chuan, “ a tawk tawh e, ka lawm lutuk, mahni chauha khawhar taka ka kal tur kan khua thleng min thlah a, I rilte pawh atam tawh awm ropui mai si a, heta tang hi chuan ka ngaihtuahawm tawh love, han kir leh tawh zawk rawh”, a rawn ti chhuak phawng mai a. Chhuantea rilru lo kawm tui ta pheng pawh chu a harh chhuak zawk a, a phu deuh zawk nghe nghe a. A han hawi chhuah chuan khua chu an hnaih tawh tih a hre ve chauh a, “ Hemi thleng thleng ka thlah tawh che a, hemi chen lokal ta sa sa chu in inthleng in ka thlah law law ang che” a ti a. A rilru takah phei chuan a riltam tawh em avangin chaw ei a sawm chu beisei chiah lo mahse, thingpui tal in tur a a sawm alo in beisei ru ve em em a….

A tawk tawh e, a tih miau avang chuan Chhuantea pawh chuan a tilui ta bik lova, mahse a rilru erawh chuan mak a ti hle mai a, chutia mak a tih rilruk tawh nak alai chuan hmeichhia chuan, “ mak ti duh suh, ka lawm lutuk tak tak a lawm,” a ala rawn ti ta deuh deuh zawk zaw mah a. Chhuantea ngaih chu a tha lo tulh tulh mai a, a ngaihtuahna te nen lam mai a a rawn hre zel ta mai chu, “ he nu hi mihring aw zawng a nilo ka kap pawp mai dawn emaw ni chu le,” a ti a. Chu pawh chu chu hmeichhia chuan a lo la hre leh zel a, hmeichhia chuan, “ I duh leh min kap la, min kap thei chuang loving,” a ti ta mai a. Chhuantea rilru chu a buai tulh tulh a, chutia min kap la a tih avang chuan a silai engtik lai maha phatsan ngai lotu chu a lek kang a, a han kau ri rap mai a, chutah pawh chuan hmeichhe mit meng ah chuan hlauhna leh zamna hmel reng reng hmuh tur a la awm chuang lo. Chutih a hnehin min kap rawh a la ti ta talh a, mipa rilru zaidamna chuan a tlin ta ngang lova, a silai chu a han hmet a, a puak lova, a hmet leh a ala puak leh ta chuang lova, a vawi thumna atan a han hmet leh a, a puak leh ta chuang lova, chutah zet zawng mihring a nilo tih a hre chiang ta kher mai…Mipa, manilomaha pa in tih rilruk leh ramhuai meuh pawh hlauh chin eih pawh nei ngailo Chhuantea meuh pawh chuan a rilru tak chuan a hlau deuh a, mahse hmeichhia chuan min hlau duh suh, helai ruama Lalber fanu ka ni a, ramsa zawng zawng te hi ka ho nula ten an en kawl a, helai ruam chhung ah hian I ram vak ngun hle a niang ka nau nula hote chuan an hmu cham chi mai che a, an hmuh ngun thu che hi an sawi cham chi a, tumkhat chu, “chuti teh fa kauva rawn chhuak ngun chu tunge maw a nih le,” tiin ka hote rual chuan ka lokal ve ta a, “Awtchiah lui dung vela I kal, lungpui leh lengkir kar vela inzo tak maia i in perhkai nalh nalh lai takin ka rawn hmu ve che a, a tir ah chuan ka haw hle mai che a, sa reng reng I kah theih loh turin ka ven uluk tir leh zual ta a, kha mi ka hmuh hnu che khan ka ngaihtuahna ah I awm ta reng mai a, ka ngai tulh tulh che a, I che vel hmuh leh hi ka chak em em thin a, ka pa hian ka vah chhuah ve hi a phal ngai meuh lova, tumkhat chu ka dil ta chawt mai a, a lo rem ti ve mial a, tichuan tun hun hi a lo tleng ta a nih hi,” a ti a…Chhuantea chuan engmah pawh sawi lo chuan inlam panin a kalsan ta vang vang mai a, in a thlen meuh chuan zan dan 10 hi a lo ri tawh nghe nghe a….. “Engtia han tih chi nge ni ang a, engtia chhan chi nge ni ang aw,” tiin Chhuante a chu a mut hmunah chuan a in ngiahtuah nasa em em mai a, mut pawh a muhil thei lo reng a, a let a let kual a, chutia rei vaklo emaw a la tih lai chuan sana a han en chuan zinglam dar 5 hi a lo ri der tawh mai a, zinga a sahdal leh thangchep kam te en tur a neih a vangin mut loh law law a men tlang chu tha zawkin a hre ta nghe nghe a. Tichuan a tho a, meite nunin thingpuite a lum a, a hnu rei vak lovah chuan a pa pawh chu a rawn tho chhuak ve chawpchilh nghal mai a, a pa nen chuan tap mei ai pahin thingpuite an in a, an ti ti zel bawk a, a rilru tak chuan nizan lama athil tawn chu a pa chu hrilh a chak ang reng hle mai a, hrilh nge tha ang a hrilh rih loh tihah a in khap buai nasa hle mai a, hrilh hrih loh tha zawk a a hriat a vang chuan engdang sawi tawh lem lo chuan a thangkam en tur chuan a insiam mawlh mawlh a ram lam pan chuan a chhuak ta hnak hnak a…

Chutia, Chhuantea a chhuah hnu chuan a pa ngaih chu Chhuantea awmdan atang chuan a tha thei hauh lo mai a, tukdang anglo takin a ngaihtuah rilru reng mai a, mahse eng em thleng turah ngai lo chuan a thingpui no hnihna chu a dawm chhunzawm leh mai a, chutihlai chuan an nu zing tho pawh chu a rawn per phei det det a, ar in kawngka hawng a, ar te a chhuah fel hnu chuan, a tih thin dan pangngai angin lehkhabu a chhiar a, an nu chuan eirawng a bawl tan ve nghal a……An nu hnenah chuan Chhuantea awmdan chu hrilh tur nge hrilh loh tur tih a inkhap buai em em a,a rilru ah chuan a thil chhiar lai pawh chu a ngaihtuah hleithei meuh lova, mahse hrilh rih loh tha zawkin a hre ta rih a.

Chhuantea pawh chuan nizan lama a thiltawn chu tak tak nge mumang mai tih te ngaihtuah rilru neuh neuh chung chuan a thangkamna hmun lam pan chuan a kal thla zel a. Kar lo ah a thleng thla chawpchilh ve nghal mai a, a thangkamte a enkual den den a, tukdang ah chuan a awk thei hle thin kha a ni a, hemi ni hian a thangkam ah reng reng chuan awk alo awm lova, mak pawh a ti rilru hle nghe nghe a. A ngaihtuahna ah nizan lam thil ringawt a ngaihtuah a, engtia tih chi nge niang aw tia a in ngaihtuah neuh neuh lai chuan, a thangkam hnuhnung ber awmna hmun chu a thleng thla a, he tah hi chuan awk ngei tawh tur a a beisei a ni a, nidangah helai hmun hi chu a khan deuh bik avang hian a awk lo ngai lova, a rilru chuan awk tur chiang sa ah a dah ringawt tawh a, mahse hemi zing hian a lo awk bik miah lo mai a, nizan lama a thil tawn nen chuan a ngaihbel deuh a, mak a ti tulh tulh mai nghe nghe a…..chutiang a beidawng tak chuan ala awm ngai lova, pali pang tal hi zing dang ah chuan a hawn ziah a, hemi zing hi chuan engmah hawn tur a nei ta si lo chu a chhungte lo beiseina a ti thlawn dawn tih a hriat avang chuan nuam a ti lo hle mai a. Kah tur tal a awm ang a, tiin tukdanga a kah duh ngai hleih loh chepa kah tur zawn pahin vau ah chuan a zuk lut thla a, nidang ah chuan an tam thei hle thin kha a ni a, kah tin ah pawh a tin ngai lova, a tih trit phah zawk mai mai kha a hlauh zawk thin a vanga kap duh lo kha a ni a. Hemi zing kher kher hian enge maw an hriat ni an reh thap mai a, a beidawng ru hle mai a, a sana a han en a zing dar 8 a lo hnai kuar tawh a, tukdangah chuan hetiang hunah hi chuan in a thleng tawh thin kha a ni a. Hemi tuk hi chuan engmah a hawn dawn loh avang a nuam ti lo khan kah tur tal a zawng khawtlai kha a ni a, chutia kah tur takngial pawh hmu lova beidawng tak a awm chu, chawlh hahdam pah in a dumbur a phawrh a, vaihlo chu a zial a, sawntlung pawng rem laiah chuan thut hmun a rem a, mei a tan a, a han si hlat hlat a. Nidang anglo tak mai a engmah hawn lova a haw tur chu hrehawm a ti khawp mai a, a han ngaihtuah chiang thin a, he thil hi nizan lam a a thiltawn nen khan inzawmna nei tlat in a ring a, a buai ru em em mai a… chutia rilru ngaihtuahna buai taka a awm lai chuan a mei zuk lai pawh chu a lo zu zo hman der mai a. Haw tuma a tho chhuak chiah chu, vauah chuan sa thawm a hre ta tlat mai a, thawmdim takin a veh thla den den a, a hnaih thla zel a, hnah a ti che laih lai hi a zuk hmu a, ngunthluk leh zualin a han en vang vang a, a zang sen ther mai chu a zuk hmu a, ka kap mai ang nge, a aia a tawlh rem hun ka nghak ang aw…. a ti rilru neuh neuh a, mahse kah mai thain a hria a, a silai chuan an tin vang vang a, a kap puak ta dur mai a, a sa kah chu a zuang zawk a, a let thla nghal tawp tawp a, tho leh tur a awm tawh lo. A sa kah chu a zuk chian a, Sakhi tuai alo ni a, a beidawn tuk tak mai a, chutianga Sakhi a hawn thei dawn hlauh mai chu a lawm hle a, a sa kah ruang chu a hlawm a, a ipte puiah chuan ke lawr ngauh mai hian a ak a, haw zai a rel ta a. Chutia haw tuma a in her leh dawn chiah tih chuan, “aw” a hre ta tlat mai…. “aw” lo chhuahna lam a han enchianga, tumah a hmu si lova, a in her a, haw tuma pen hnih pen thum vel a pen hman ang tih chuan “aw” ngai bawk chuan a rawn ko leh a, a lehhawi a, “aw” lo chhuahna lam bawk chu a en leh a, tunge maw tun ang hun ah min ko tur awm le a ti rilru a. Tukthuan ei hun chauh a la ni a, fehchhuah a la hun si lova, a ngaih chu a tha chiah lova, han hawsan ngawt mai chu a hreh bawk si a. A sakah chu a iptepui chawp chuan a dah a, “aw” lo chhuahna lam pan chuan a kal ta a, a zuk au vak vak a, “tunge min ko, tunge..” a zuk ti a, thehmeh ang mai hian a reh tlawk tlawk mai si a. Chhangtu reng reng a hre lova, ka bengchhe ri mai mai a ni ange ti rilru chungin haw tum chuan a in her a, a sa kah a dahna lam pan a akal leh tur chiah chu, a kalna tur kawng ah chuan Nula hmeltha em em mai, nizana a zuk thlah ngei mai chu a hmu ta thut mai a, a ni chuan hlauh en ah pawh a en tawh lova, “nang bawk maw….?? Enge tun ang hunah he tah I tih”, a ti a, eng hehu ah vak a ngai tawh hran lova, nizana athlah tawh hnu ngei nula kha a ni tih ahriat tlat tawh avangin a hlau hran tawh lo a ni. Nula chuan, “ka lo nghak che a, nizanah khan ka lung I tiawi vak lova, sa zawng zawng ka naute ka ven uluk tir a nih kha, I thangkam ah pawh pakhat mah an awh loh kha, beidawng tak a, sawntlung pawnga I thu ka hmuh che khan ka khawngaih che a, sakhi tuai hi ka kah tir ta che a nih hi,” a ti a……Chhuantea chuan tawngkam khat pawha chhang lo chuan sa dahna lam pan chuan a kal a, a kalkawnga nula pawh chu en lovin han kal pelh mai a tum a, mahse nula chuan a lo dang tlat a, “thilsawi duh ka nei, hawh saw tah sawn I sawi dun teh ang,” a ti a, Chhuantea chuan, aw pawh a ti lova, aih pawh a ti chuang lova, a kal pel a, nula chuan a zui a, a sakhi kah a dahna hmun sawntlung pawng hmun rem zet mai, a hahchawlhna hmun ah khan a dumbur chu phawrh in mei a zial a, a han tan leh a, kal paha zuk mai tum a ni a, a chhan chu tukthuan ei a hun tawh avangin a hmanhmawh rilru ve deuh tawh a, chutia kal mai tuma a sa kah la a ah a tumlai tak mai chuan nula chuan kal lo turin a ngen a, “ ka thusawi hi min ngaihthlak sak hram teh,” a ti a, chutia a ngen takah chuan Chhuantea pawh chuan kalsan mai chu a duh ta bik lova, hetihlai hian Chhuante hian nula hi a en duh miah lo. A enkhan hmeltha a ti lutuk a, a zunah a uai palh ang tih mawlh mai kha a hlauh ber a nih vanga en duh lo a ni a. Chutia kal mai tum tawh a nih avang khan a ding uaih tawh chu chu nula thusawi ngaithla tur chuan thuthmun a rem tha leh ta a, nula chu a bulah a lo thu a, ti hian a chanchin a sawi ta a…. “Langkaih ruam a lalber fanu ka ni a, ka sawitak ang khan I ram vak te, awtchiah lui dung lung pui chung vela I in perh kai tharh tharhte ka hmuh che khan ka duh lutuk che a, Chhuante, hawh min nei la, khawvela mi ropui ber ah ka siam ang che, chuan ho hran neiin ka pa lak atang pawn kan indang thei ang a, ram zautak kan enkawl ang a, sa chu I duh leh duh loh a thu a ni mai, he Langkaih ruam a hausa ber ah ka siam bawk ang che” tiin a sawm ta aa…. Chhuantea ngaihtuahna pawh a buai ve ta map mai…Nula hmeltha eltiangin chutiang a a sawm chu rilru buai lohna chi zia zang a ni lo, Mahse a rilru kap tu ber mai chu mihring pangngai a ni ve tlat lo mai chu a ni a, ngaihtuahna siam a harsa a ti ve ngei mai le….Chhuantea chuan, “ eng pawh ni se hei tukthuan ei hun a pel lam mah tawh a ni a, hun dangah kan la sawizawm dawn nia,” a ti ta a. Chuti chuan a sakhi tuai kah ak chung chuan a haw ta a…..in a thlen chuan a chhungte chuan chaw an lo eisan hman tawh a, a chhungte rin loh deuh mai a sakhi a hawn chu an lawm tlang khawp mai a, a nu chuan, “ chaw te eikham fel te te la, hei I sa hawn chu I nauten an lo puah thei a lawm,” a ti a. Chaw ei chu a siamsak nghal zung zung a, A pa ngaih erawh a tha lo tulh tulh a, tukdang aia a rei ta bik tlat mai te leh nidanga a zing thangkam en in Chepa leh Buarchawm vel bak hawn ngailo khan sakhi tuai a rawn la hawn leh zelte chu a pa ngaih ti tha lo tu a ni ting mai a, Chhuante, “ tinge tukin chu I van rei em em ve,” tiin a zawt hial a. Chhuantea chuan chaw ei chung chuan, “engdang mah ni love, sakhi hi ka pel duh a, ka rei ta deuh a lawm le,” tih zawngin a chhang a……..

Chutia chaw te a eikham hnu chuan a naute sakhi puah chu a puahpui zawm ve nghal mai a, a naute chuan lo awm hahdam rawh kan ti thei a lawm an tih pawh chuan a duh bik thak lova, a naute sa puah chu a pui ve nghal bawrh bawrh a, chutianga buai zualpui a reh hnu chuan Chhuantea chu a hma zan a a tlai var tawh avang khan a muzal mai mai chu a muhil nghal bawrh bawrh mai a, a mumangah chuan chu Lasi nula hmeltha em em mai bawk chu a hmu a, a rawn ko a, Chhuantea chu a harh zawk a, reilote a muhil emaw a tih laiin a harh chiah a sana a han en chuan tlailam dar thum a lo ri dawn tawh chu niin, a thangkamte en tur leh sava riak ilo vel chang tur chuan a insiam nghal mawlh mawlh a, a rilru chhungril takah erawh chuan Lasi nula hmel tha em em mai bak chu a awm hlei thei lova, a ngaihtuah veng veng mai a, a insiam pah chuan a faifuk rat rat a, a insiam zawh chuan ram lam pan chuan a chhuak leh ta a. A rilru a Lasi nula hmuh inbeisei, beisei tak tak ngam chiah si lo chuan a awm a, chutiang thil vel ngaihtuaha akal zel lai chuan a thangkamna an huan peng chu a thleng chawpchilh nghal mai a, zinglamah a en tawh tho avang nge ni, nidanga a tih thin dan mah nise, tukin zing a a awh loh avang khan athang kam te chu kalpah vel mai mai tawh a, tin khua a tlai deuh tawh avangin sahnu thar a awm leh awm loh enthlithlai hmasak a duh bawk a vangin a thangkam chu a en uluk hman lo a ni. An huan mawnga sih an tlan thin ah chuan, a hnu thar a awm leh awm loh en tur chuan a chhuk thla zel a, chutih rual chuan a rilruah Lasi nula ngawt mai chu a awm a, hmuh leh a chak em em rualin, hmuh tawh loh chu a tana tha ber a nih a ring bawk si a, chu Lasi nula hmelthatna chuan a zem a tan der a ni tih reng a hrelo.

Tichuan sa hnu chu a lo thar ang reng phian mai a, thangte te dawhin chan zai a rel ta a, ni suk chen vel ai maha hniam a ni tawh, a tla lek lek tawh tih chuan a thangte ah chuan a lawnkai a, sa lokal hun nghak chuan a thu ngawi ta hle hle mai a…….a rilru ah chuan Lasi nula ngawt mai chu a awm zawk a, hmuh leh a chak em em mai a. Chutih rualin kawng lehlam zawnga a ngaihtuah chuan a tan chuan hmuh loh chu a finthlak ber in a hre lawi si a, chutiang a Lasi nula chungchang vel a ngiahtuah neuh neuh lai chuan reilo te maw a tih kha, zan dar sarih a lo ri reng tawh mai a, haw zai a rel ve ta a…..

In a thlenchuan a chhungte tuilum lo lumsak chuan a inbual fai a, zan dang chi ni se vengthlang hmeithai fanu Puii rim turin a chhuak nghal mai tur a nia, mahse hemi zan hian lenchhuah zai reng reng a rel lova. A pa chuan Chhuantea nungchang chu a mak hi a ti tulh tulh mai a, a chik deuh deuh a, mak ti zual tulh lehnghal a. Engmah phei chu a zawt chuang hlei lova, chutia ringhlel ang zia zanga zawh pawh chu tlangvala pumpa a lung tih awih loh te reu reu a hlau ve a……

Karkhat chhung zet mai a thangkam entur chuan zing tin a kal ziah a,Tlai lamah lah nise a ramchhuak ziah bawk a, mahse he Lasi nula nen a an in tawn atang khan sa reng reng hi a awk in a kap thei ta hauh lo mai a, a chhungte pawhin an rilru tak chuan mak an ti hle mai a. A diktak chuan sa hi an nghei ngai lo mai pawh ni lovin, sarep leh chepa ilo vel chu an rep tlar terh tuarh thin kha a ni a, kar khat zet mai chutia sa reng reng la thei lova a awm hnu chuan an sa rep neihsa pawh chu an ei zo ti tih tawh chu a ni deuh der mai a, sakhi sa rep tul khat chauh an nei tawh a.

Chutianga karkhat zet mai a reh tak vang2 hnu chuan, Chhuantea chu a lung a leng thei ta em em mai a, hmuh leh hlan a nghakhlel hle mai a, mahse a hmu leh mai thei tawh si lo…..hmuh leh tumin nitin mai chuan a ramchhuak a, thehmeh ang hlauh hian a reh hian a reh tlawk tlawk mai bawk si….a lungleng lutuk chuan awm ngaihna pawh hi a hre meuh lo a ni. A changin lui dungte a zawh vak a, a chang leh a lokal mial takin tiin zan thim dawn thleng thleng in a nghak a, mahse lokal tih reng reng a awm thei si lo…chutia, karkhat pumhlum thak mai lungleng leh beidawng em em a, a awm hnu chuan, Thawhtan zing a thangkam en tur a akal leh chuan, a thangkam zawng zawng ah chuan Chepa hi a lo awk vek mai a, a ngaih chu a ngam deuh huai in a in hria a. Lasi nula hmuh inring chuan a hawi vel ruai a, mahse tumah a hmu bawk si lo, thawm hriat tur tal a awm hlauh dah law maw tiin a beng te an chhi a, rengchal hram leh zuva thawm bak thawm hriat tur reng reng a awm bawk si lo….

Chumi ni tlai chuan, a tihdan thin pangngai bawkin Chhuantea chu sa chang turin a chhuak leh a, ni chu a tla dawn suar suar tawh a, a sa channa tur thrangte ah chuan a thu vang tawh a, sa lokal hun nghak chuan ngawi rengin a thu a, chutah rei pawh a la thu hman lovang tih ah chuan Sazuk Pachal ki tha zet mai hi a rawn chhuak ta mai a, khua pawh a la thim lo, ni a tla fel awrh tih chauh a la ni a, sihdet hman pawh a la ngai lova….a silai chuan an tin vang vang a, a kah dawn chiah chuan, hmeichhe nui ri a hre ta tlat mai a, chu nui ri chuan a ti phu zawk a, a thawm hria chuan sa chu a tlanchhe ta a. A ruk tak chuan a thin a rim em em mai a. Khatianga sazuk chaltha leh ki hreu nalh kha a la kap miah lova, a ui hle mai a, chutia a sa chanchhuah ber a tlanchhiat takah chuan haw mai chu tha in a hre ta a. A sa channa hmun atang chuan zawi muangin a chhuk a, haw zai chu a rel ta a. Chutia haw tum a a in her rem chiah tih chuan “aw” a hre ta a, chu “aw” chu Chhuantea bengah chuan a mikhual thlawt lo. A hriat tawh hnu ngei a ni……. chu “aw” chuan, “Ka ramsa zinga ka chhuanvawr ber a nih kha, ka hmuh tir duh che a,ka rawn hruai a nih kha,” a ti a. A hnu ah chuan chu Lasi nula hmeltha em em mai chu Chhuante a hma ah chuan a rawn kal phei ta a. Chhuantea chuan a lo en tlawk tlawk a, a hmuh lohna a rei ta bawk a a ngai ngang a niang, a en lo phal tawh bik lo a ni. Chhuantea chuan ngai hle mahse, a ngaihzia erawh a ti lang tha duh lem lova, a maherawhchu tih lan tum lo eng ang mahse a thup tak tak thei bik chuang lova. Chu Lasi nula chuan a duh thu leh a ngaih thin thu chu a sawi melh melh a, a pa in ramchhuah zen zen a phal loh thute, chuvanga bo ta vang vang a nih thu te, a lunglen thute a sawi a. Hemi tum pawh hian chhuantea chuan a ngaihthu te, a lunglen thute a zawn nasat thin thute chu a zep zo tawh bik lova, lungrual tak chuan an ti ti a, Lasi nula chuan inneihpui ah bawk a sawm a, mahse Chhuantea chuan hun lokal phawt sela la ngaihtuah that tur thuin a chhang thung a. A rilru takah erawh chuan a hma a kan sawi tawh ang khan, mihring pangngai a nih lohna tak chuan a rilru a luah reng a, chu chuan Chhuantea ngaihtuahna chu a ti buai em em reng a, a la ti buai zual zel dawn pawh niin a lang a ani. Chumi atang chuan Chhuante a nen chuan chu Lasi chu an inzawl tan ta tak tak ta a ni. An in zawl thu hi Lasi nula chuan tuma hnena sawi lo turin a ti a, a sawi chuan thil thalo zawk a thlen palh a hlauh thute a sawi a, a thu a awih chuan A sazuk, a duat em em, nichin a a hmuh tir ngei mai pawh chu a la kahtir tur thu sawiin, tunah rih chuan saw laiah sawn I kah tur ka naute ka rawn hual chhuah tir ang, chu chu I lo kap dawn nia a ti a, hun a neih tam loh avanga a kal a hun tak thu sawi pah chuan, Chhuantea chu a kalsan ta rih a, a rang thei ang bera in hmuh leh chu a tiam a, chuti chuan tun hun atan chuan an inthen ta rih a ni. Lasi nula sawi ang tak tak chuan a hnu reilo teah chuan a sa kah tur Sakhi chu a rawn kal phei chhet chhet a, Chhuantea chu hmu lo niawm fahran hian lungmuang takin a bul vela hnim hnah chawr note chu a pet lawr den den a, ngaihngamlo tih hriat tak mai chuan a hawikual leh ang zik zek a, a changin a beng a tunhra a, tlanchhiat nghal mai in ring hian a awm a, mahse Chhuantea thawm reng reng chu a hre lo. Chhuante a chuan a silai chuan a tin vang vang a, a kap let chiang kher mai…chumi sakhi hawn chuan a haw ta a ni.

Chhuantea chuan chumi atang chuan sa a la thei ta em em mai a, sa a kah loh leh a thangah hian a awk thei em em mai a, tin in aiin ram nuam a ti leh zual ta zawk bawk a. A pa ngaih tha lo lutuk chuan a tawp ah chuan Chhuantea chu a zawt ta rawih mai a, Lasi nula khan sawi suh, I sawi chuan thil tha lo zawk a thleng palh ang a tih avang khan a sawi duh lova, chhuanlam ho te te siam in a pha kawi reng a, a pa pawh chuan tihngaihna vak a hre bik lova, a tha en ve tawp rih ta ngawt mai a ni.

Chutia Lasi nen an inzawl tak tak hnu chuan zep theih zia zang pawh a ni ta lova, a pa chuan a zawt leh thin a, mahse Lasi nula khan sawi lo turin a ti tlat mai si a, engtik lai mai pawh khan an zui/chenchilh reng a ni ta mai a. A chang phei chuan a pa leh a thenrual te hnen a sawi chu a duh rum rum thin chang pawh a awm thin a ni. Chutianga a lo nasat tak deuh hnu chuan a khua khua in an hre lo thei ta lova, a bikin a thian kawm thin leh a chhungte chuan an zawt uluk hle thin a, mahse a sawi ngam tlat lo mai a, sawi a tum ve leh hian Lasi ho kha an lo lang vat a, midang chuan an hmu ve thei ngai lo thung. Chutianga an in zawl tak tak hnu chuan Chhunatea chu in a haw loh zauh zauh a ching tan a, a chhungte pawn tih vak ngaihna an hre lo hle mai a, tawngtai a duh bawk si lova, an mang a ang ru ta em em mai a, ahnu deuh ah phei chuan an veng ti tih a ni deuh ber a. Mahni a ram chhuahte chu an phal lova, a naute ho chu zui ve reng turin a pa chuan a ti a, tin ramchhuak lo turin a khap nasa bawk a, mahse engtik lain nge a lo chhuah ruk hman te hi a chang chuan an hre ngai lo. A lo bo leh daih mai thin a. A unaute chuan a thangkam en na ah te an zui thin a, a thangkam te lah chu an han hmuh meuh chuan mi pangngai ngaihah chuan han awk thei chi zia zang hi a lo ni lova, mahse a rawn awk haw reng thin mai bawk si a, mak an ti hle mai a a ni. Chutianga hun rei fe a awm hnu chuan, a vena ven sen chi zia zang niin an hre ta lova, mangang ru tak chung si chuan ven em em hleihtheih a nih loha avang chuan an tha en ve ta ringawt mai a, a pa in a khap nasat avang khan Lasi ho chuan a pa chu an haw em em a, that turin Chhuantea chu an ti hial thin a ni.

A ramchhuak ni hnih ni thum a haw lo thin te chu eng vakah mah an ngai tawh lova, ngaiah an neih a, tumkhat chu karkhat lai mai a lo haw ta lova, a chungte chuan an ngaihtuah a, zawng tur chuan a pa chuan a naute ho chu a tir ta hial a. An zuk zawn chuan an hmu mai lova, nilengin an zawng a, thawm riva hriat tur takngial pawh a awm lova, thehmeh ang mai hian a reh tlawk tlawk mai a, an han au vak vak thin a, chhangtu reng an hre lo. Chutia beidawng em em a nileng mai a an zawn hnu chuan beidawn tawp nan tal tiin an han zawng kual leh a, a thangkamna hmun te, a ram chhuahna hmunte an zawng kim thawkhat viau tawh a, tlailam ni suk chen vel a ni tawh ang, bei tih dawn tawp nan tiin a thangkamna hmun ah chuan an let leh a, a nau pakhat chuan an huan a thingkung lianpui mai a sava lo fu chu perh a tum lai tak chuan chu thing zar sang tak mai, chhuahchhawng zar awn ah chuan tui tak mai hian a lo muhil bawrh bawrh lai chu a han hmu ta a, an han ko vak vak a, an au thawmah chuan Chhuantea chu a rawn harh a, zawi muangin a rawn chhuk a, a hmel a dawldang em em a, a pilh/khem pheng phung bawk a, a unau te ho chuan an hruai haw ta a ni. He a thingkung lawnna hi mipangngai tan phei chuan lawn ve mai mai theihna chi zia zang pawh a ni lo. Pa tling pa hnih pawm tia zet a lian a ni a, pan hnah zam tir nan an hmang a, mau leihlawn an dawh a, pan hnahte chu an lo thin a ni.

Chutia an hruai haw hnu chuan Chhuantea chu a awmdan chanchinte chu an han zawt a, a sawi hreh ngang mai leh nghal a, mahse sawi loh theih a ni tawh si lova, Kawngka khar vek ula ka sawi ang a ti a, kawngka te chu an han khar tha sauh sauh a, a sawi dawn chiah tih chuan Lasi ho chu an lo lang leh nghal a, engmah sawi lo tur a an tih avang khan a sawi chuan thah ah an vau a, tin enge maw ni hlek a lo sawi pawn an sawisa hrep zel thin kha a ni a, hemi tum pawh hian sawi an tum chiah kha, Lasi ho chuan an sawisa a, a samte chu a tuai thur a, an beng bu lawp lawp a, a bula mite chuan a sam thur pawp pawpte, an tuai bu lawp lawp te chu an hmu a, Lasi ho a ti tu te tak erawh chu an hmu ve thei miah lo. Chuti chung chuan sawi loh theih niin a hre lova, hetianga awm reng pawh hi amah pawh hian a ning rilru tawh a, a bo dan chanchin chu ti hian a sawi ta a, “ Khatia ka bo kha, hmun nuam lutuk tak maiah min hruai a, a nawmdan chu ka sawithiam lo,khawpui ropui tak a ni a, motor a tam em em mai a, zanah pawh kawtthler zawng zawng te hi chhun ang main a eng ut mai a, motor changkang tak maiah kan chuang a, kawngpui te lah chu a mam in a nuam em em a, a tlet hian a tle hen mai a, kan tleng delh delh hi a ni ber mai, nuam tak a ni” tiin a sawi a, chumi hmunah chuan kan cham reng a, hotel changkang tak tak ah kan awm a, eitur tuihnai tha tha kan ei bawk a, a nawmdan chu ka sawifiah thiam lo,” a ti hial a ni. Tichuan hemi hnu hian a chhungte chuan ramkal chu an khap ta hial a, a thiante pawh chuan a rilru lak pen dan tur zawngin a bulah chuan an tap nileng deuh chawt a, a awmdan te chu an zawt thin a, sawi tak angkhan Lasi ho khan sawi an phal loh miau avangin a la sawi tha ngam chuang lova, hetiang lam a lo sawi hlek tawh chuan a chhuah leh ve leh an sawi sak hrep thin thu a sawi a, mahse a thiante chuan sawi tura an tih luih tlat avangin nikhat chu a thiante chu hrilh a tum leh ta a, Chutia a thiante bul a sawi a tum lai tak chuan Lasi ho bawk chu an rawn kal leh a, bang awng atang ten an lo bih thla a, Chhuantea chuan a hmu vek a, a thian te bulah pawh, “ saw an lokal leh tawh saw in hmu ve lo em ni,” a ti hial nghe nghe a ni.

A hnuah chuan, chutianga khawpui mawitak an fanpuina ni awm a a sawi te chu a unaute chuan hmuh an chak em em a, a Lasi zawlna ram ah chuan hruaiin an kalpui leh a, an han enchian chuan Changel hmunte hi a lo pe hen hun mai a, Rairuang hmunte chu a lo thelh veng vung mai a, helai ngei hi khawpui nuamtak fanpui aa inngaihna lai hmun kha niin an ngai nghet ta hmak a, a mah ngei pawh chuan, an hruai bo tanna na hmun ni a a sawi a ni nghe nghe a ni, chuvang chuan rinhleh rual lohin helai hmun ngei hi Singapore khawpui tluka mawi leh nuam a Lasi ho in a mit an lo tih delna hmun chu ni ngeiin a rin theih a ni.


Chutia a chhungten ram chhuah an phal lo chungpawh chuan Lasi ho chuan an hruaichhuak lui thin a, an sawisa leh hrep mai thin a, an sawisak hrep thin avang hian an tihdan hi a sawi ngam zen zen ngai lova, he Lasi nula hian a duh thlu ngang a niang, “ mihringah ka rawn chang ang a, khawchhak lam sumdawng angin ka rawn kal ang a, kan innei ang a, mipangngai nun in kan nung dawn a nia, chuan kan khawsak pawh a nuam viau ang,” ti te pawh in a thlem thin a ni.

Hetia, Lasi ho in an tihbuai tak em avang hian a ramkal chhan chhuanlam thin a thangkam te chu a pa chuan zuk sut vek turin a ti a, a naute ho nen chuan a thangkam sut tur chuan an kal a, a thangkam te chu an sut phei zel a, he tah pawh hian thilmak deuh mai sawi tur a awm leh, a nin awlsam taka a phawi zung zung chu a naute chuan theihtawp chhuaha an tha zawng zawng sawmkhawm a an tan ngial pawn an phawi thei ve miah lo. Hmawlh khen bur mai mai pawh theih tawp a phawi ve an tum pawn an thei lo reng reng a ni.

A thangkamte sut a, a ramchuah an phal loh hnu ah phei chuan Lasi ho chu an thin a rim zual sauh emaw tih tur hi a ni a, a phal lo tu bera an ngaih a pa chu an haw em em mai a, a pa chu that turin an ti thin a, mahse Chhuantea chuan a duh lova, an ti lui tlat chung pawn a ni chuan a ti duh tlat lova, hemi avang ringawt pawh hian sawisak a tuar hnem phah em em a ni. A tawpah phei chuan a pa that tur a an tih a, an thu a awih loh avang chuan a thahna tur a an tih a chemte hmawr chu an ulhtliahsak hial a ni. He chemte hi tun kum li kum nga liamta thleng kha chuan a chhungte hian an la kawl tha nghe nghe a. Tunah hian an la dah tha em tih ka hre mai thei tawh lo.

Tichuan a kalna hmun apiangah an zui emaw tih mai tur hi a ni a, a chanchin kimchang hi a thianten an hre chak thei em em a, mahse a sawi dawn apiangin an rawn ti buai zel a, a chanchin kimchang pawh hi tunthleng hian a hriat theih tak tak loh phah ta a ni. Hetiang reng reng a Lasi in an tih buai reng avang hian a chhungte chuan an khawlam a haw tir mai chu tha in an hre ta nghe nghe a, an khawlamah chuan Lasi ho chuan an umzui an ring bik tawh lo pawh a ni mai thei, chuan haw mai tur chuan an ti a, a ni pawh chuan hreh hle mahse atana tha tur zawk ah ngaiin lungawi tak in he khua hi a chhuahsan ta a ni. Khua a chhuahsan hnu a a awmdan hi ka hre zui tawh lova, a hnu daih ah, a mah leh a mah a intihhlum tak hial thu ka hre leh chauh a, a khawngaihthlak hle a ni. Heta tang hian Lasi ho hian thlahthlam mai lovin an la um zui zel a nih ka ring ...

Thulakna: oddy

Mizo Hnam Dan (Thilmak Thenkhat)

Mizo te hi kan ramah Christian-na a rawn luh hnu hi chuan kan thang chak khawp mai, kan sakhua kan hnawla, sakhaw thar kan bawha, kan silhfen kan peiha, sap leh vai silhfen kan in bela, kan khawtlang leh kan hawiher te a danglam zo ta.

Kan mizo hnam dan kan theihnghilha, hriat pawh kan tum teh chiam lo ani ange, kan tunlai nun nen inremlo nangiang erawh kan peih ve zel a thiang tho ang chu. Kan hriat ang in Mizo te hi ziak leh chhiar kan neihna a la rei lova, dah that thlip thlep a awm loh avang hian chipchiar takin kan Mizo hnam leh Dan lo chhuahna leh bul tanna tak chu hriat theih a nilo.

Amaherawh chu Thawnthu leh Upa titi atang te-in, tlem-a-zawng kan hre thei. Mitthi thlaichhiah kan tih te hi Tlingi leh Ngama thawnthu atanga kan chin tan niin, milulam kan tih te pawh hi Hrangkhupa leh Hawnglaia thawnthu atanga kan chin tan a ni ngei ang.

Hnam mawl lai leh tlem lai chuan Lal hmaa thubuai rem turte chu a inthuhmun deuh thuma, a rem dan pawh a inang tlangpui lo thei lo, chuvang chuan, inlaichin fu fu te chu tihdan phung (custom) ah lo chang-in, Hnam Dan (Customary Law) kan tih hi alo piang ta a ni. Mizo Dan tam tak, thangtharte tana mak leh hriatthiam har tam tak a awma, sawi sen ani lovang. Chung zing ami chu tlem lo sawi ta ila:

1. Nupui Uire: Nu, pasal pawmlai nei, an uire ngat chuan an haw em ema, ngaihdam harsa an ti. Nu uire lai a pasalin a phawk chuan, a tlangvalpa chawpin a that thei, thah a thiang tlat. A tihlum lo anih pawhin, an beng leh an hnar te pawh, hlehsak a thiang bawk. A duh chuan a nupui chu a hak lai hilh sak vekin, saruakin tuallai ah mi en atan banah a phuar thei bawk. Uire chu an hmusita, an endawng bawk. An fanu te pawhin pasal an hmuh loh phah fo bawk. A ruka uire pawh ran emaw, thingbul emaw tal hrilha , inpuan angai, chutilo chu Sakeiin uire nu chu a seh duh an ti.

2. Mihur zawn: Hei hi tunlai mite tan hriat a har ang. ‘Gang rape’ an tih ang deuh hi a ni. Mi awm herh, tunlaia KS kan tih ang chi, tlangval in an pawl rawn chu zawn (thutthleng min lo zawnpui teh, tih a zawn lai tak anga thluk tur)an ti a; hetiang hi hmanlaiin a awm zeuh zeuh. Mahse hremna dan a awm tlat lo. Tin, mi duhlo chung pawngsual luih talh hi sawi tur an awm meuh lo niin a lang bawk. Lal leh Upa hnenah pawngsual thubuai thlen a awm lo tluk a ni.

3. Mi ngaihthlak: Mi banga beta, mi thusawi nagithla ru an awm thin. Hei hi Sial leh Salam chawi theihna ani. Khum a nupa mu ngaihthlak phei chu a pawi zual, inchhung atangin saifei te pawhin rawn chhunhlum sela, arte thih-in a thi mai a ni. Mi innei thar, an induh zana ngaihhlak erawh lei a kua lo. Hei hi a lar phian,.. tlem han sawi zau deuh ila, inneih atanga a zan hnihna, ‘lawi that zan’ ah hian mo lawmtu mipui an tin zawh velah mo thian nula leh a pasal thian tlangval chuan an mutna an siamsak veka, an chhuahsan ta thin a ni.

Chutih lai tak chuan tlangval phawk, haw ve duh lo, sumhmuna lo awmte kha lo lutin, Mo neitu chu sutpuiah an phuar bet a, an chhuahsan a, pawn lam atang kawng an khar a, an kalh tlat a. Thenkhatin bang awngah an bih a, a then inhnuai ah an tawm a.

Mo neitu chuan mo chu an mawl biak ngeia (Kan pi leh pu-te hun lai khan Nupa te kha an in mawl biak mai thin), Mo neitu khan mo hnenah “Min va phelh teh” a han ti a, chutah sumhmuna tlangval ho khan, “chhei raw, a phelh teh chuan aw,.. a nep zo lo ani ang” ti mai maiin an lo au el vel a.

Mo tan a zahthlak thei em em ani. phelh loh chi a ni silo, zak chung chungin a va phelh a, tlangval ho khan thawm an neih reng avangin mutna khua pawh kaw hek lo, tlaivar dawn dawna men a tul mai thin ani. He phawk thawh dan nu but mai hi kum 1944 te pawh khan Aizawlah ngei pawh hian an la ching fo.

Heng tlangval, phawk lo chhuah thin te hian Mo neitu sumhmun hi an suasam fo bawk. Buh denna Sum leh Suk te hi hla takah an pu chhuak daiha, Arte hi a bawm chawpin an khai bo va; Lawi-ar te an ru a, an ei a, chuti chung chuan rukru-ah an inngai miah lo. Chuvangin Lawi-ar ruk chungchanga Lal leh Upa emaw, Court emaw thleng an awm ngai lo. Thiante Mo lawmpui dan danglam tak a ber mai, infiamna ki sang tak a ni.

4. Mi thlama ui talh: A thiang lova; chutiang ti an awm chuan Sial leh Salam chawitir anni thin. Tin, mi thlama Chakai rawh pawh a thiang lova, Sial leh Salam chawi theihna bawk ani.

5. Lal tang Chhuak: Mizo Dan mak tak mai, mahse Vailen hnu-a Sawrkarin a tih tawp tak chu- Lal tang chhuak kut sil nana mi nunna laksak hi a ni. Hmanlaiin Lal leh Lal/ khua leh khua an indo fo thina, Chutiang indonna ah chuan Lal tupawh, an hmelma ten man ta hlauh sela, Lal anih avangin thah a thiang lova, tha taka enkawl tur ani zawk. Lal chu a khua leh tui ten an tlanchhuak mai thin.

Amaherawhchu an chhuah hnu-ah, a lawmna ang ziazangin, a mantu Lal khua leh tui te zing ami, a remchang apiang, mi pakhat tal chu, Lal tangchhuaka thu pekin, an tihlum thin a ni. Chu chu kut silna an tia, tual that-a chhiar pawh anilova, Lal meuh tang chu a zahthlak ve a, hei vang hian tih tur ve rengah an ngai. Chutia a khua leh tui ami an lo that mai chu a mantu Lal pawh khan huat awm tak a ni na a, a haw miah lo; a rilru takin a Amen pui tlat zawk ani.

6. Tlangchil: Mizo danah chuan tlangval ho thu hi ngaih pawimawh ani thin. Lal leh Upa pawh Zawlbuka tlangval thil tih leh inrel-bawlna-ah an in rawlh zen zen lo. Misual, awm tha duhlo, mi tawrawt, kut-kem nei tih vel hi chu Lal leh Upa-in an chungthu an rel hmaiin tlangval ho in an zilh mai thin ani. Chutiang misual chu Zawlbuk-ah tlangval hovin an dinhuala, mei an timit a, Val Upa thupek ang zelin, an sika, an piai a, an nam kata, an benga, Val Upa-in a tawk a tih hunah an bansan chauh thin, hei hi Tlangchil an tih chu a ni.

7. Sawi: Nula leh tlangval inrimna kawngah nula Pa-in a fanu inleng te lo ti nawmnah-in, fate a lo-u-chhuakin tan ta sela, tlangval hovin an sawi thin. An sawi tur pa in-ah chuan tlangval leh mipa naupang, thingnawi fawm zawng zawng an va lenga, a in neitute an chhuahtir veka, In chu an sawi nghing ta chiam mai thin a ni. A chang phei chuan bangte an tlawlh thla a, In chu an namthlu hial thin a ni. Hetiang sawi chhungkua leh a hmeichhiate tan hian zahthlak tawp a tling, pasal pawh hmu lo leh khawtlang ina a thinhrik te hial an awm.

Sawi tur tam tak a awm, mahse misual ho hian thu sei pui pui ziah lo helh awl awl kan tam thin sia, a chhunzawmna te kan la ziak leh ang chu, hei chauh nilo hi sawi tur tam tak a awm ngei ang, keini aia hria kan misual pui, mithiam zawkte rawn chona ni pah fawmin kan hriat te i thawhkhawm leh liam liam teh ang u.

NB: Thu thenkhat lakna te: Zo-Zia, J.Malsawma (Thanpuii pa), 2000 Edition, Mizoram publication Board, Aizawl
Thulakna: (misual.com)

Rairahtea (Thawnthu)

A Naupan Lai

Hmanlai hian fahrah rethei tak mai pakhat hi a awm a, a hming chu Rairahtea a ni a. Rairahtea chuan nuhrawn a hrawn a, a nuhrawn chuan a tiduhdah em em thin a. Hna hrehawm tinreng hi a thawhtir a, a hauvin a vaw fo va, Rairahtea chuan hrehawm a ti em em a, an in pawh nuam a ti lova. Chutihlai chuan kawrpawlho lawng lian pui mai hi a tang a, a kal thei hauh lo mai a!! An lawng tang chu a kal theih nan mihringa inthawi an tum a, an inthawina tur zawng chuan Rairahtea te khua chu an lo thleng ta a. Rairahtea nuhrawn chuan pawisa Khote khatin a lo hralh ta mai a. Rairahtea chuan hrehawm a ti em em a, tlanbo daih a duh a, tlan bona tur a hre bawk si lova. Tichuan, kawrpawlho chuan an hnungkhirh a, an hruai ta a.

Kawrpawlho Hnena A Khawsak Dan

Rairahtea chu kawrpawlho chuan buh an vêntir ţhin a. Kawrpawlho lawng chu a tihkal nan ‘Bahhnukte’ an nei a, chumi hmang chuan an tikal mai ţhin a. Bahhnukte chu rûlpui lianpui mai hian a rûksak a, chu rûlpui chu thah tumin kawrpawlho chuan an zawng reng a. Ni khat chu rulpui, bahhnukte dawlhtu chu a hnu an hmu fuh a, an ûm chiam a. Rûlpui chuan Rairahtea buh vênna hmun chu a rawn thleng a, “Rairahte min hum rawh, ka hlau em mai,” a ti a. Rairahtea chuan, “E khai! i lian si a, i tlengna hnu pawh hrai hmun tiat tiatin a kaw rel rul mai a ni a, engtin nge kei tehlul hian ka hum theih ang che ni?” a ti a. Rûlpui chuan, “Min khawngaih la, min hum hrâm rawh,” a ti leh a. Rairahtea chuan, “Kawrpawlho lawng tang thawi nana ka nu min hralh ka nih hi, thih hmabak theuh theuh chu kan thi mai ang chu le, lian hle lo la chuan tihdan te pawh a awm tur a,” a ti a. Rulpui chuan, “Kan inti te ang e,” a ti a, a inti te vak a, buhtlei tiatin a han inti te a. Rairahtea chuan, “I la lian em mai, ka la hum zo lovang che,” a ti tlat a. Rulpui chu a han inti te leh vak a, tuibur dawn tiatin a han inti te a, ani chuan, “I la lian em mai, ka la hum zo lo vang che,” a ti leh ta a. Rulpui chu a han inti te leh ta vak a, hriau tiat lekin a inti te leh ta a. Rairahte chuan, “Ti hi chuan ka hum zo em ang che chu maw,” a ti a, a sam zialah a vit phum ta daih a.

A thukru fel hman chauh tihin kawrpawlho chu an rawn thleng chawpchilh ve ta nghal mai a. “Rairahte, rulpui lo tleng i lo hmu em?,” an ti a. Rairahtea chuan, “Rulpui aw zawng ka hmu lo,” a ti a. Kawrpawlho chuan, “I zep a niang, i awmna chinah a ni, a hnu pawh a tawp ni,” an ti tlat a. Ani chuan,” Ka zep awzawng lo ve,” a ti tlat a. Kawrpawlho chuan, “I hum a ni ang,” an ti lui talh a. Ani chuan, “Ka hum awzawng lo ve, chutianga rulpui lian te chu hum thei turin em ni min hmuh ni?,” a ti a. Kawrpawlho chuan, “A ni dawn teh tak e, tirawh u, i kal ang u. Khua kan tlai mai mai e,” an ti a. A then chuan, “Buhfai kho khat pe ula, rawn kalsan rawh u,” an ti a. A thenin, “Han beng ula, rawn kalsan rawh u,” an ti a. A thenin, “Favai hram han pe ula, rawn kalsan rawh u,” an ti bawk a. Midangin, “Han vel ula, rawn kalsan rawh u,” an ti ve bawk a. Rairahtea chu an piai liam liam a, an kalsan ta a.

Bahhnukte A Nei Ta

Kawrpawlho kal liam hnu chuan rulpui kha a lo chhuak a, lianpuiin a rawn awm leh ta a, Rairahtea’n a hum avang chuan a lawm em em a, “Rairahte, ka nunna min hum sak ta si a, i duh duh min dil rawh, ka pe ang che,” a ti a. A han luak ta vak a, thi te, dar te, tangka te a han luak chhuak ta ruih mai a, “Khang kha nei vek rawh” a ti a. Rairahtea chuan a duh lo va, “Han ang vak teh” a ti a. Rulpui chu a han ang ta vak a, a dang tawpah hian thil tle eng set set hi a hmu ta a. “I dang kil tawpa eng set set khi eng nge ni, khi khi a ni ka duh chu,” a ti ta mauh mai a. Rulpui chuan, “Hei hi alawm keipawhin ka duh a, ka tlanbo pui chu ni, nimahsela, ka nunna chhanhimtu i nih avangin i kawl rih mai a ni ang chu,” a ti a. An luak leh ta vak a, Bahhnukte chu a luak chhuak a, rulpui chuan Rairahtea chu a kawltir ta a.

Rulpui kalbo hnu chuan Rairahtea chuan bahhnukte chu a keng a, “Ka pu Rulpuia thu, thu tak te, ka bahhnukte khua leh tui ka chanpui dawn meuh chuan, lawngpuho lawng tâng zawng zawng khu inphelh vek rawh se,” a han ti a. Chu veleh lawng tâng zawng zawng chu a inphelh ta vek a. Lawngpuho chu an lâwm ta em em mai a, lawngpu pakhat hian a awmpui ta .

A Nupui Neih Dan

Rairahtea chu a lo lian ta deuh deuhva, tlangval nupui nei rual hi a rawn ni ve ta hial a. A pu chuan fanu pathum a nei a, fapa a neih loh avângin Rairahtea chu an duat ţheuh va. Nikhat chu Rairahtea chu dawhtlengah chuan a mu ta tlat mai a, a pu fanu pakhat chuan mei chu a han chhêm dawn a, Rairahtea a mut tlat avangin engmah a ti thei lova. “Ka pa, hei mei ka chhêm thei hauh lo mai, Rairahtea dawhthlengah a mu tlat mai si a,” a ti a. A pa chuan, “Nupui neih a ngên a nih chu, kan neihsak mai dawn nia,” a han ti a. Rairahtea chu a tho ta vat a.

Rairahtea nupui tur chu an ngaihtuah a. A pu chuan, “Rairahte, tunge i nupui atân chuan i duh le?” a han ti a. Rairahtea chuan, “Mahni tâwkah Rêng lal ngat le,” a ti ta mai a. A pu chuan a huphurh ta hle mai a, “Rairahte, Reng lal fanu em te chu keini putu hian kan nei phâk meuh dawn emaw ni le?” a ti a. Rairahtea chuan, “Keini putu-in phu loh kan nei dawn em ni?” a ti ta tlat a. A pu chuan, “Chutia i tih tlat zawngin, tum zawng i’n tum phawt ang hmiang,” a ti ve ta a. A tukah chuang lawng pu chu Reng lal fanu dil tur chuan a kal ta a.

Rêng lal In chu a lo ropuiin an lo vêng uluk em em mai a, sipai thuah sarih hian an lo vêng a. Rairahtea pu chu sipai thuah khatna chuan an lo bia a, “Engnge i rawn tih dawn?” an ti a. Lawng pu chuan “In lal fanu hi....’ a ti hman chauh va, sipaiho chuan an man a, a lai takah an sât bung a, lal In bula luiah chuan an paih ta daih mai a. A pu chu a lo haw har tâk em avang chuan Rairahtea chu a pu lam turin a kal ta a. Reng lal in a zuk thlen chuan a pu hmêl reng reng a hmu ta lova. ‘Sipai hoin an that ta ngei a nih dawn hi’ a ti a. A bahhnukte chu a keng a, “Ka pu rulpuia thu, thu tak te, ka bahhnukte ka chanpui dawn meuh chuan ka pu thi tawh hnu kha lo nung leh rawh se,” a ti a. A pu chu a rawn nung leh ta mai a. A pu chuan, “Hetiang a nih dawn phawt chuan ka kal leh mawlh ang,” a ti a. Lal fanu dil tur chuan a kal leh ta a.

Lalin vengtute chuan lawngpu chu an lo hmu a,”Eng nge ilo tih dawn?,” an lo ti a. A ni chuan, In lal fanu hi...,” a ti hman chauh va an mana an sat chhum a, luiah an paih leh ta mai a. A pu a lo haw har leh tak em avangin Rairahtea chu a pu lam turin a kal leh ta a, a rin ang ngeiin a pu chu an lo that leh hi a ni a. Rairahtea chuan “Ka pu Rulpuia thu, thute takte, ka bahhnukte khua leh tui ka chanpui dawn meuh chuan, ka pu thi tawh hnu kha lo nung leh rawh se,” a han ti leh a, a pu chu a rawn nung leh ta a. A pu chuan, “Ka kal leh bawk ang,” a ti a, a kal leh ta a.

Rairahtea pu chuan Reng lalin tual chu a zuk thleng leh ta a, lalin vengtu chuan alo hmuh chuan mak a ti hle mai a, “He pa hian duh ţhate a nei a ni ang e!! Hawh u, i luh tir mai ang u, alo kal zing em mai,” an ti a, an luh tir ta a. Lalpa chuan, “Eng nge i duh le?,” alo ti a. Lawngpu chuan, “I fanu hi Rairahtea nupui atan ka duh a,” a ti a.

Lalpa chuan, ”I duh nak chuani nei thei ang. Amaherawh chu naktuk ni chhuah hmain ka in hi Rangkachak veka siam ni se, a kiangah nunna tui luang rawh se, chu chu intih theih phawt chuan innei ang,” a ti a. Lawngpu chu lungngai takin a haw leh ta a, in a thlen chuan Rairahtea chuan, “Ka pu, a rem dawn emaw chu” alo ti a. A pu chuan lungngai deuh hian, “E...Rairahte, khu tiangzawng kan phu zawng kan phu rual a ni lo ve, i nei lo mai ang,” a’n ti te te a. “Reng lal chuan naktuk ni chhuah hmaa a In rangkachaka sa tur leh a sira nunna tui luantir turin min ti a, chutia kan tih theih chuan man lovin, lal fanu chu kan nei thei dawn a ni,” a ti a. Rairahtea chuan, “A nih tak chu,” a ti a, a mu ta daih a.

Rairahtea pu chu zing takah a tho va, Reng lal in sa tur chuan a insiam a. Rairahtea chu kaihthawh a’n tum thin a, a kaitho zo lo va, a mu lui tlat si a. Ni a rawn chhuak dawn ta mai a, a pu chuan, “Rairahte tho teh, ni a chhuak tak ngial dawn e, Reng lal in chu kan sa zo hman lo va nge,” a ti a. Rairahtea chu muangchangin a rawn tho chhuak a, pawnah a va chhuak a, “Ka pu, rulpuia thu, thu tak te, ka bahhnukte khua leh tui ka chanpui dawn meuh chuan Reng lal in khu rangkachakah chang sela, a kiangah nunna tui luang bawk rawh se,” a ti a, a chham zawh rual chuan ni chu a rawn chhuak zui ta nghal a. Reng lal in chu rangkachakah a chang a, a tle sut a, a kiangah chuan nunna tui a luang tle ser ser bawk a. Niin a chhun chuan a tle sut mai a, Reng lal chu a lawm ta em em a.

Rairahtea chuan a pu rulpui leh a hote kha a awmpui hlawm a. A hote chu an pi tur chu a tha awm emaw en turin a tir ta a. An pi thar en tur chuan buipui, chepa, choak, thehlei, zawngte, chaichim, sazu, sahuai, zawhte te chu an inzui chhuak ta dam dam a. Reng lal in chu an zuk thleng a, an chhaih tan ta a. Sazu chu bangrelah a han tlan lawn zung zung a, rappui chung sanga an bur dah chu a han tlawh thla thuai mai a, lal fanu chu a thova a awmna ngaiah chuan a dah tha leh ta mai a. Zawngte chuan tuibur chu an hmuam a, tapchhakah chuan a pik puat a, lal fanu chu pawisa awm pawhin a awm duh lo va.Tichuan, an haw leh ta dam dam a. In an thlen chuan an pu chuan, “In pi tur chu a tha awm emaw chu,” a lo ti a. Anni chuan, “A nun a nem hle mai,” an ti a. Rairahtea chuan Reng lal fanu upa zawk chu a nei ta a. Nimahsela, lal fanu chuan vanah tlangval duh zawk a nei a, chu mi hnena kal dan mawlh chu a ngaihtuah a. Rairahte’n bahhnukte a neih vang mai nei duh a ni a. A bahhnukte laksak dan mawlh a ngaihtuah thin a. Nimahsela, Rairahtea chu a fimkhur thiam em avangin a laksak thei lawk lova.

A Bahhnukte An Chhuhsak Thu

Vawikhat chu an nupain luia inbual turin an kal a, Rairahtea chuan a inbual dawnin a bahhnukte chu lungpui hnungah ah a dah a. Chu veleh a nupui chuan a la thuai a, vanah a lawnpui tadaih a. Chu veleh Reng lal in vulna zawng zawng chu a chuai nghal ta vek a. Reng lal pa chu a thinrim ta em em a. A chhiahhlawhte chu Rairahtea man turin a tir ta nghal a. Rairahtea chu an man a Reng lal pa hnenah chuan an hruai a. Reng lal pa chuan “ Tun a chinah ni sawm leh ni riat chhungin ka in hi a ngai a i din leh loh chuan ka that ang che,” a ti a. Rairahtea chu a mangang ta hle mai a, a hote chu bahhnukte la tur chuan a tir ta a. An pu bahhnukte la tur chuan an in zui chhuak ta diah diah a, nakinah chuan lui an va thleng a, a lo lian nu phut mai a. Helna tur an han zawn ngial pawhin, helna tur reng reng an hmu zo ta lova. A tawp a tawpah chuan an dai kai thei ta hram a, an hah hle mai a. Lui kamah chuan an chawl a, chawte an fak a, choak hi lungpui chungah hian a fu vung a, a hah avangin a muthlu lup lup a, a han bu lawp a, a han dak leh awrh a, chutia a han dah lai chuan vana an pi leh a ngaihzawng in chhaih lai hi a han hmu ta hlauh mai a, a thiante hnenah chuan, “Vana khi kan pi a awm e,” a ti a. An vai chuan an han inrawn khawm a, “Engtin nge kan tih tak ang le?” an ti a. Zawhte chuan khaidiat chher a lo thiam hlauh mai a, khaidiat chu an chher ta zung zung a, tam deuh mai an han chher khawm ta ruih mai a. Chutah, Buipui chuan, “Ak-a, nang han tlawmngai la, khaidiat hi vanah khian han bang teh le. Pu te thih ai zawngin chauh pawh a sawi theih loh a nih hi le,” a ti a. Choak chu van lamah chuan a thlawk chho ta ngar ngar a, vanah chuan khaidiat chu a han bang ta a, chuveleh Buia leh a hote chu khaidiatah chuan an lawn ta dam dam a, reilote ah an lawn thleng ta mai a. Chutia an lawn lai chu an pi chuan a lo hmu a, “E khai aw!, khu ka bahhnukte la turin an lo kal a nih khu, engtinnge ka tihtak ang aw,” a ti a. A mangang ta hle mai a, a tihngaihna hre lo chuan bahhnukte chu a hmuam a, a muthilhpui ta ngawt a. Buipui chuan,” Thiante u, khi kan pi chuan a bahhnukte lah chu a hmuam tlat mai si a, engtinnge maw kan tih dawn le?”a ti a. An han inrawn khawm nak nak a, Sazu hnenah chuan, “Pu te thih ai chuan nang Zu-a han tlawmngai langin, thih leh thih kan pi hnarah khian i mei in han hawlh la, a za a ti chu a rawn hahchhiau anga, bahhnukte chu a rawn phuhchuak anga, i lo chhar vat anga, sut awngah i rawn chhuahpui daih dawn nia,”an han ti a.

Bahhnukte Lak Lêt

Sazu chuan, “Pu te thih ai chuan thih leh thih kan ti mai a ni ang chu,” a ti a. A pi mutna lam pan chuan a han kal ta tham tham a. A pi hnarah chuan a mei hmawrin a han hawlh nar nar a, a pi za ti chu A pi hnarah chuan a mei hmawrin a han hawlh nar nar a, a pi zâ ti chu a hahchhiau ta ţhuai mai a, chu veleh bahhnukte chu a phuh chhuak a, rang fahranin sazu chuan alo chhar thuai a, sût âwngah a rawn puhthlâkpui a, an vai chuan an inzui chhuak ta dam dam a, hlawhtling inti takin an haw ta a.

An pi muhil chu a rawn harh a, a bahhnukte hmuam chu a awm ta lo tih a hriat chuan pawi a ti hle mai a. “Heti hi chuan ka thi ta a nih hi le,” a ti a, a indawm kun ta reng a. Buipui leh a hote chu hlim takin an kal ta sauh sauh va. An kal kawngah chuan tui a lo lian sen phût mai a, hêl ngaihna an hre si lova, daikai an tum ta a. Bui-a chuan, “Ak-a, nang bahhnukte hi keng ang che, chuti lo zawng a huh dah a nge,” a ti a. Ak-a chuan, “Tui chunga ka thlawh laiin ka ţhianten Ak, ak an lo ti noh noh ang a, hrâm ve ka châk awm si a, engtinnge ka tih ang?” a ti a. Buipui chuan, “Chumi te chhungah chauh chuan i insûm hrâm hrâm a ni ang chu, pu te thih ai chuan le, hmuipui pu i nih hi,” a ti a. Choak chuan bahhnukte chu a pu a, a thlawhpui ta a. Lui lai a thlen chuan a ţhianteho chu an lo hrâm noh noh va, Ak-a chuan a thil put chu a theihnghilh ta a, “Ak” a han ti a, chu veleh a bahhnukte chu a thlauh ta daih mai a. Tihngaihna an hre ta lo hle mai a. An vai chuan an han liluh ţhin a, an zawng an zawng a, nasa taka an zawn hnuah pawh an hmu thei ta chuang lo va.

An beidawng chu vaukamah an ţhu ngui nghiai hlawm a. Zawngte tui hleuh ning chu vaukam lungpui chungah chuan a ţhu a, a muthlu lap lap a. Chutia a muthlu chu a han bu dawrh a, li laiah sangha chu a han hmu ta a. Zawngte chuan, “Khuta khu sangha puar deuh mai ka hmu e, khu sangha khuan bahhnukte kha a dawlh a ni ngei ang,” a ti a. An vai chuan sangha man tur chuan an han liluh leh ta a. Sangha chu an han hual a, an man ta hlauh va. Sangha pumpui khei tur chuan an invân leh ta hle mai a, a tawp a tawpah chuan Buipui chuan, “Nang Ak-a, hmuipui puah i hmuiiin a ril i khei ang hmiang,” a han ti a, Choak chuan, “Ka hmui te hlir hlir mai, a na tawh viau a nia,” a ti a. Buipui chuan, “Pute thih ai chuan han tuar leh hram hram rawh khai” a ti tlat a, choak chuan sangha pumpui chu a’n khei ta a.

Bahhnukte chu alo dawlh ngei a, a khei chhuak ta a. A huh avangin lungpui chungah chuan an pho ro leh rih a. Chutia an pho lai chuan Muvanlai a lo thlâwk a, a hram lauh lauh reng a, an bahnukte pho lai chu a rawn la tadaih mai a, van chung sang takah a thlawhpui ta daih mai a. An mangang leh ta em em mai a, tihngaihna reng an hre leh ta lova, an indawm kun nghiai hlawm a. “Kan pu chu a thi ta zuk nia le,”an ti a. Hrehawm an ti em em theuh va.

Safe Nupa

Chutia an thut ngui nghiai lai chuan Safe nupa h an lo kal dun zan zan mai a. Buipui chuan, “Fia-ate hi van chung sanga leng muvanlai pawh ti tla thei hlei lo,”a lo ti a. Safe nupa chuan,”Khing mai mai te chu ti hian kan kawk tla mai alawm,”an ti a. Muvanlai lenglai chu a han kawk a, a rawn tla thla ta vawn vawn a, Safia chuan a tum ta chat chat a, a thi ta a. A sa chu an in sem a. Buipui leh a hote chuan a pumpui an chang a, an lawm hle mai a. A pumpui chu khei an han tum leh a, Buipui chuan, “Khai le, nang Ak-a, i hmui i thawh leh mai a niang chu” a han ti a.Choak chuan, “Kei a hmui hlir hlir chu, a na tawh viau a sin le,” a ti a. Buipui chuan, “Pu te thih ai chuan i tuar leh hram hram a ni ang chu, han tlawmngai leh hram mai rawh khai,” a ti a. Choak chuan phun nuah nuah chungin a’n khei leh ta nge nge a, a bahhnukte chu a la chhuak leh ta a. Pho pawh pho ro ngam tawh lovin an kalpui leh ta a.

Reng lalpa hun tiam kha a ral dawn tawh avangin lalin vengtuteho chuan Rairahtea chu an lo man a, thah mai tum in an lo din hual luai luai a. Rairahtea chuan, “Ka thi tawh dawn ngei a nih hi”tiin chhuat dungah chuan a let alet a. Chutih lai chuan Buipui ho chu an lo thleng a. Mi an tamem avangin inah chuan an lut ngam lova. Engtinnge kan tih tak angtin an inrawn khawm nak nak a. Bahhnukte chu an pu pek ngei a ngai si a. Sazu chu an han tir a, ani chuan,”Mipui an tam si a, min lo rap hlum mai ang,”a ti ta tlat a, an han dawn vel a, awm an tihpui hle a. Buipui chuan Zawhte chu a tir leh a, a ngam bik lova. Nimahsela, Buipui chuan, “Kan zingah hian nang lo chu kan pu hnen han thlen thei an awm lo, nang chu tap lum nghak thang i ni-a lawm, engtin mah an lo ti lovang che, tap lum nghak tum awm takin han kal la, kan pu lo leh pheina lai tak turah han dah zauh la a tha ang,” tiin a tir lui ta tlat a. Zawhte chuan, “A nih leh le, pute thih ai chuan thih leh thih kan ti mai aniang chu,” a ti a. Bahhnukte chu a keng a, a han lut ta tham tham a. A pu lo leh pheina tur lai takah bahhunkte chu a han dah ru ta zal zal mai a. Rairahtea mangang let kual vel chuan bahhnukte achu a a delh ta a. Engin emaw dovin a hria a, a han en chuan bahhnukte a lo ni reng a. A lawm ta em em a, bahhnukte chu a la a, “Ka pu Rulpuia thu, thu tak te, ka bahhnukte khua leh tui ka chanpui dawn meuh chuan thosi favai thap angin lo len g rawh se,” a ti a. Chuveleh thosi chu favai thap ang maiin a leng ta thawt thawt mai a. Rairahtea thah tuma nghâktute zawng zawng chu an awm thei ta lova, an haw zo ta vek a. Rairahtea chu tui takin a muhil ta bawrh bawrh a. == Khua a rawn vâr a, Rairahtea chu muangchângin a rawn tho chhuak a, amah thah tumtute chu an lo zi nuk nuk tawh a, “Ka pu rulpuia thu, thu tak te, ka bahhnukte khua leh tui ka chanpui dawn meuh chuan, Reng lal in hi rangkachakah lo chang sela, a kiangah nunna tui luang rawh se,” a han ti leh ta a, Reng lal in chu a sawi ang ngei chuan a lo awm leh ta a. Lalpa chu a lawm leh ta em em mai a. Nakinah chuan Rairahtea chuan, “Ka pu rulpuia thu, thu tak te, ka bahhnukte ka chanpui dawn meuh chuan, vana Reng lal fanu leh a tlangval khi lo tla thla rawh se,” a han ti a. Vân aţang chuan an rawn tla thla nawl nawl a. Lalin tualah chuan an rawn insawh hlum ta a. Mipuiho chuan mak an ti hle mai a, an haw zo ta vek a. Reng lalpa chuan, “I nupui alo sual em a tin ni, a nau hi nei leh mai ang che, a ni zawng a û angin a sual ve tawh lovang,” a ti ta a.

Lal Fanu Naupang Zawk

Rairahtea chuan lal fanu naupang zawk chu neih a tum ta a, a hote chu an pi thar tur chu a fel dawn emaw en turin a tir leh ta a. Buipui teho chu an pi thar tur en tur chuan an inzui chhuak leh ta dam dam a. Lal in an thlen chuan an pi tur chuan la a lo kai a. An pi hmasa ai chuan a hmelţha zawk fe-in an hre hlawm a.

Zawhte chuan tungchawa tuibur chu a hmuam a, chuveleh lalfanu chuan a man lawk a, a hmai chu a tah bial sak ta vek mai a, chumi hnu deuh chuan Thehlei leh Sazu chuan Ţhehhlâna bûr chu an han tlawh tla leh ţhuai mai a, lal fanu chuan a man leh lawk a, an hmui chu a tah zum sak leh ta vek a. Tûn thleng hian Sazu leh Thehlei hmui chu a la zumin, Zawhte hmai pawh a bial ta reng a ni. Tichuan, lungawilo zetin an haw leh ta a. In an han thlen chuan Rairahtea chuan, “In pi thar tur chu a ţha awm emaw chu?” a lo ti a. Anniho chuan, “Ţha âwm lo, a thin chhe em mai, hei hmui a hlei, hmai a hlei kan put tawh loh hi,” an ti a. Rairahtea chuan, “Tiang mi hi an rilru a ţha duh hrep a nia,” a lo tihsan mai a. Tichuan Reng lal fanu naupang zawk chu a nei ta a.

Kawrpawlho Bawk

Rairahtea te nupa chu an inkawl rei tulh tulh a, an hlim dûn deuh deuh va, tudang mah an ngai ta lo va. Buipui chuan, “Khai le, ka pu, tunah chuan engmah buaina i tawk tawh em lovang chu, kan pu Rulpui hnenah kan hawng leh ta’ng e,” a ti a. Rairahtea chuan Bahhnukte kha a pe a. Tichuan Buipui hote chu an inzui liam ta diah diah a. Nikhua a lo rei deuh deuh va, Rairahtea chu a lo rethei ta em em mai a. An khuaah chuan ţâm nasa tak a tla leh nghal a, a nina han nun theih ziazang a nih tak loh avangin a nupui, rai ţeuh nen chuan pan lam tur bik pawh hre loin an chhuak ta ringawt a. Chutia an kal lai chuan ni a sa si a, a nupui chu a tui alo hâl ta em em mai a. Rairahtea chuan tui a zuk chawi sak a, a tui zuk chawi chu kawrpawlho tuikhur hnâr a lo ni a, a rah nut vek avangin Rairahtea chu an man ta daih a, “Min chhuah rawh u,” a tih lawm lawm pawhin an chhuah duh si lova, hriat ngai loh ramah an hruai ta daih a.

A TAWP TA!

Thulakna: Wikipedia Incubator!

Rahtea Thawnthu

Rahtea hi fahrah a ni a, a nu chu nuhrawn a ni a. A nuhrawn chuan a tirethei em em thin a, silhfen tha pawh a nei lo va, kawr tet tak hi a ha thin a. A chaw atan favai hram chauh hi a pe thin a, a cher em em a. A nuhrawn chuan hna harsa tak takte a thawhtir a, a hah changa a chawlh pawh a phal lo va, a haw nasa em em a, Rahtea chu a khawngaihthlak em em a. Rah­tea chu a nuhrawn chuan a thihna tur a ngaihtuah nasa hle a, a tawpah chuan hetiangin a lo ngaihtuah ta a, “Ka na der vak ang a, inthawi nan, ‘Rahtea kan talh loh chuan ka thi ang,’ ka ti ang a, a tha ang,” a ti a. Ti­chuan a pum a tina der ta vak a, an Sial te, Kel te, Ar te, Vawk te, Ui te chuan an thawi a, engmah a sawt lo va. Inthawi nan an ran zawng zawng an talh zo ta si a.

Rahtea pa chuan, “Ran zawng zawngin kan thawi tawh chia, i dam thei chuang si lo, engtin nge kan tih ang le?” a ti a. A nupui chuan, “Ran dang pawhin min thawi leh mah la, ka dam chuang lovang, Rahtea hian min thawi la ka dam ngei ngei ang,” a ti a. Rahtea pa chuan a ngaihtuah nasa ta em em a. Tin, Rahtea chuan a nuhrawn thusawi kha a rukin a lo hria a, a hlau em em a, ramhnuaiah a tlanbo ta daih mai a. Tin, a tlanbo tih an lo hriat chuan pawi an ti em em mai a, “Rahtea chu engtin nge kan koh hawn leh theih ang aw! ‘Khuang kan chawi dawn’ ti ila, a lo haw mai ang,” an ti a. Rahtea u chu ko turin a va kal a, Rah­tea chu Thingsiri kungah a lawn a, a par zu a lo tlan a. A u chuan:

“Rahte, Rahte, lo hawng rawh,
I nu’n khuang a chawi dawn e,
I pa’n khuang a chawi dawn e,
Rahte, Rahte, lo hawng rawh,”

a, Rahtea chuan,

“Ka u, ka u, kir leh tawh,
Ka thin ka lung in eia ai chuan,
Thingsiri par ka tlan e,
Ka puar e, ka fan e,”

a lo ti a, a haw duh lo va. A u chu an in lamah a va haw a, a nu leh a pa hnenah, “Ka koh pawhin a lo kal duh lo,” a ti a, a tih dan zawng zawng a sawi vek a. A nuhrawn chuan a pi a tir leh a, “Nangin va ko la, Rahtea chu a lo hawng duh ang e,” a ti a. A pi chu a kal ve ta a, Rahte u koh angin a han ko ve a, Rahtea chuan,

“Ka pi, ka pi, kir leh tawh,
Ka thin ka lung in eia ai chuan,
Thingsiri par ka tlan e,
Ka puar e, ka fan e,”

a lo ti leh ta mai a, a pi pawh chu a haw leh ta a.

Chumi hnu chuan a pain a va ko ve a, a u leh a pi a chhan dan bawkin a lo chhang leh ta mai a. A pa pawh chu beidawng takin a haw leh ta mai a, a nuhrawn chuan, “Keiin ka ko ve ang e,” a ti a, ko turin a kal ta a.

“Rahte, Rahte, lo hawng ra’wh.
I nu’n khuang a chawi dawn e,
I pa’n khuang a chawi dawn e,
Rahte, Rahte, lo hawng rawh,” 

a ti a, Rahtea chuan,

“Ka nu mi ngai ma’nang che,
Keiin ka ngai ma’nang che—reng,”

a ti a. Therengah a chang a, a thlawk bo ta daih a.

A Tawp Ta ...

Thulakna: Mizo Thawnthu (Darchhawna) 

Chawngmawii Leh Hrangchhuana (Mizo Thawnthu)

Hmanlai hian khaw inep chiahah nula leh tlangval hmeltha tak, an hmelthat vanga hmingthang em em mai an awm a. Khaw pakhat zawka nula chu Chawngmawii a ni a, a ep cihah khuaa tlangval chu Hrangchhuana a ni. He mite pahnih hi a ruk tein an in hria a, an inhmangaih em em a. Khaw khata awm tlang ni si lova hetianga khaw hranga mi ve ve inhmangaih hi thil awlai lo tak mai a ni a. A chhan chu khua leh khua indo mai thei dinhmuna ding an nih reng avangin an intlawh ngai zen zen lo ani. Nimahsela, Hrangchhuana hian arukin Chawngmawii te khua hi a tlawh fo thin a. A tlawh zing tul tulh a, a ngampa tial tial a. A haw pahin mipa naupang emaw hmeichhe naupang emaw a ru haw thin a. Chumi thu chu khuaa miten an hriat chuan an ngaipawimawh ta hle mai a. Tichuan, an khua chu kulhin an hung chhuak ta vek a. Kulh bang bulah chuan khuaa lut leh chhuakte ke hniak hmuh theih ngeina turin vut an phul chhuak vek a. Kulh veng tuten an khuah rukru an luh leh luh loh awlsam taka an hriat theihna tura an tih a ni a.

Hrangchhuana chu mi fing tak, remhre tak mai a ni a. Chawngmawii te khuaa a luh dawn chuan kulh chu hnung chhawn zawnga panin a lut thin a, chutiang bawk chuan a chhuak leh thin a. Kulh vengtute chuan rukru chu a chhuak lam a nih hi an ti thin a. Hnung tawlh zawnga a chhuak lam hnu an hmuh chuan khuaah rukru a lut a ni an ti a, an zawng chiam tihn a. Mahse, Hrangchhuana chu a lo kal chhuak daih tawh a ni thin si a, chutaing chuan an man chhuak thei thin lo va.

Hrangchhuana chu a fimkhur lo tial tial a, zan khat chu vanduaina a tawk ta hlauh mai a, Kulh vengtute chuan an man a, an phuar hlawm a, khawlaiah chuan che thei hlek lovin an dah ta a.

An khaw lal chuan an khuaah chuan nula tu emaw Hrangchhuana hmangaihtu, a ruka lo ngaitu an awm a nih chuan chu phatsantu chu hmuh chhuah ngei tur a ni tih thupek a siam ta a. A tih dan tur chu 'hetiang hi a ni, Hrangchhuana chu a zangthala muttirin nula zawng zawngin karkalakin an zawh chhuak vek tur a ni; chu chu tlangval tan chuan a zahthlak hle dawn a ni. Tichuan nulate chuan a mal te tein, an pawnfen hlimin, hmusit takin Hrangchhuana karkalakin an zawh ta a; a thente phie chuan an zun khum nghe nghe a. Chawngmawii zawh hun a lo thleng ve a, hma lam chu a han pan ve bawk a, mahse, Hrangchhuana bul a va thlen chuan karkalaka zawng a hnekin a chungah chuan a bawk ta thlawp mai a, ama puan chuan a khuh a, duat takin a pawm a, "Aw, ka duh ber, Chhuana," tiin a tap ta hliam hliam ami a.

Hrangchhuana chu tihhlum turin a chungthu an rel ta a. Nasa takin an sawisa a, an that ta a, a lu chu kulh kawngka bula thingler sang takah mi zawng zawng hmuh theih turin an tar a, chirhdiakin a hmaiahte an theh a, Chawngmawii chuan a khawngaih em em a. Tui kengin thingah chuan a lawn a, a hmangaih Hrangchhuana hmai chu a phih fai sak thin a.

Tunhma pawhin Hrangchhuana chuan an la man ang a, an la that mai ang tih a hlauthawng thin reng a. Chawngmawii hnenah pawh, "Man ka lo nih a, min that ta a nih chuan ka lu hi k nu leh pate hnenah lo thlen ang che. Ka nu leh paten lawmman pek i duh chuan kan pe ang che an tih chuan, ka thul chhungah lahlum ka dah a, chu chu i dil dawn nia," tiin a lo hrilhlawk dima tawh a.

Hun remchang a hmuh veleh Chawngmawii chuan Hrangchhuana lu chu a la thla a, a ruk tein Hrangchhuana nu leh pate in lamah chuan a kalpui ta a. In a va thlen chuan kawngka bul atangin, "Chhuana nu leh pa te u, kawng min hawn rawh u, in kawngka bul a hi hmangaih Hrangchhuana lu ka rawn thlen e," tiin a va hrilh a. Hrangchhuana nu leh pate chu an lungngaih hle nachungin Chawngmawii thil tih dan chu an ngaisang hle mai a, chutia an fapa lu a rawn hawn chu an lawm hle a, inchhungah an ko lut a, lawmmanah engnge pek a duh ber sawi turin an ti a. Chawngmawii chuan thil te tham tak, Hrangchhuana thula lahlum a duh ber a ni tih a hrilh a. Hrangchhuana nu leh pate chuan chutiang thil te tak te a han dil tlat mai chu mak an ti hle mai a. Hrangchhuan thil neih hlu ber, thihlum a ni tih an hre si lova, phal takin an pe ta a. Chawngmawii chuan chu thi chu a hmangaih Hrangchhuana hriatreng nan a kawl ve ta ani.

Nimahsela, Chawngmawii hlim ni chua rei lo hle mai. An khuaa mite chuan Hrangchhuan lu a la a, an nu leh pate hnenah a pe tih an hriat chuan Chawngmawii chungah an thin a rim ta hle mai a, an that ve ta nghal a.

He mite pahnih inngaizawng hi an nun a tawi hle a, nimahsela, an in hmangaihna rinawm tak thlarau chu vawiin ni thleng hian a la nung reng a. Zan thiang takah vanah arsi eng zaw khi Chawngmawii (Venus) a ni a; a te zawk leh eng lo deuh zawk khi Hrangchhuana (Jupiter) a ni a. Tun thleng hian arsi inngaizawng te an ni, inhnaih tial tiala an awm i hmu thin ang a, insi riala an awm chuan an 'Indi' an ti. Hmanlai chuan tlangvalten Chawngmawii leh Hrangchhuana indi zanah chuan an ngaihzawngte chunga hlawhtlin an tumna chu a thlawn lo ani, an ti thin.

Thulakna: Mizo Thawnthu, 1997 (Darchhawna)