Thuamchaka - Thuampachaka

5:30 AM
Zofate zinga mi chak chhuanvawr leh hming pu zo tak, Thuamchaka hming pum chu Thuamzalal Sitkil a ni a. Zo hnahthlak zinga Thahdo hnam peng khat ‘Singsit’ thlah a ni. Mizorama Phuaibuang khuaa piang ni a hriat a ni a, A pian kum hi 1909 ni a hriat ani bawk. A naupan lai 1914 ah Manipur-ah an pem ta a ni.

Tum khat chu, naupang kum kaw mi vel a nih laiin, a Lawi chal ngainat em em mai hi Meiteiho hian an ruk bosak daih mai a, a rutute chu an in chhungah luh a thiang si lo va, beidawng takin a haw leh ta ngawt mai a ni. A thinur hle mai a, heta tang hian, “Ka tlangval hun chuan heti ang thil hi a awm leh ngai a nih chuan, Meitei in chhung chu kawngkhar inkalh khum tlat mahse ka lut lui tho ang,” tiin a ngaihtuah a. Hemi atang hian chak leh thiltithei nih a chak lehzual ta a, a rilru a siam sauh sauh a, a dam chhunga a nun bul intanna pawimawh tak a lo ni ta a ni.

A unauten lehkha an zir laiin, ani chu ran enkawlin Lawite a enkawl thin a, Lawi chung chuan a thiam hle a, “Lawi chunga chuan theih lohna a nei lo,” an ti hial thin. Thu chung leh ding chung te hian lawi ngum takah hian a chuang a, chak tak tak hian a tlantir thin a, a tla ve zen zen lo. Tla palh pawh ni se, inthazo leh zuanzang tak a ni a, a tho leh vat mai zel a ni. Ran zawnga ramhnuaia a vahnaah te hian, patling tan pawha ulhtliah zawh loh tur thingtuai te hi, a ulh tliak rem rum mai thin a. A sulhnu hmutute chuan, “Hei chu Thuamchaka nunchan zirna a nih hi,” an ti mai thin.

Thuamchaka hi mi tumruh tak mai a ni a, chhel leh chak zirin a insawizawi nasa hle thin a. Heti anga nunchan a zir tak chiam chiam avang hian, mi thenkhat chuan, “Ramhuai a zawl a ni ang,” an tih phah hial reng a ni.

Kum 1941-44 chhunga Indopui II-nain Manipur chhim lam a tuam lai khan Japan sipaite nen an inhmelhriat hlauh mai a, Japan-ho pawh chuan a thahrui neihzia an lo hriat chuan insawizawi dan chi hrang hrang leh infiam dan chi hrang hrang an zirtir a. Chung zinga an zirtir pakhat chu Japan insual dan chikhat “Aikido’ an tih chu a ni.

Tum khat Japan-ho chuan anmahni zinga infiam mi, a chak zual deuh deuh an inthlang chhuak a, Thuamchaka chu an infiampui ta a. Lung den, fei khawh, inbuan leh inzuansiak dan hrang hranga an el pawhin an tluk ta hauh lo mai a, mak an tiin an ngaisang hle, “Sakeibaknei anga huai, India Sakawr pawhin a um phak loh; mi chak danglam tak thian, min tanpuitu kan hmu ta e,” tiin.

Thuamchaka hi rual-el mi tak a nih avangin, Mizo pa-ah chuan, kutthemthiam tak a ni a; hnang tah, thir chher leh thing lam pawh a ti thei vek a. A hreipui leh a chempui phei chu hrawl riu reu tak anni a, pa naran tan chuan kut khinghnih ruai lo chuan, han hmanpui chi ziazang a ni lo va, a hriamhrei en tur ringawt pawh hian khawte run tham zet tur hi an insehmur laih laih mai thin a, Hna a han thawk tak tak mai phei chu ka ang phuaua en reng mai a awl thin a ni, an ti.

Pa ngawichawi tak e ti lo chuan, a bula awm a nuamin titi a thiam hle a, a han titi tak tak mai chu, patling meuh pawh an chilthli a tla duah zel mai a ni. Pa inngaitlawm tak a ni bawk a, a infiampui te hi thamlo taka han suk chauh der emaw a nei ngai lo. Anmahni hneh tawk chauh hian a infiampui a, a hlahthlem zaw-mah thin a, tawngkam hawihhawm tak hian, “I chak hle mai a, ka hneh lo tep che alawm le, han inzir deuh phei la chuan I chak ngawt ang,” tiin tawngkam tha takin a fuih let zawk hlauh thin a. Mi tlawmngai tak a ni bawk a, tanpui ngaite tanpui inpeih at reng mai mi a ni.

Tum khat chu, an ram chhuahnaah tlangval chak ve tawk tak, Thuamchaka kawng khat tala khum ve tum tlat leh amah zui a el ve fotu, Engzauva hian an Sakhi kah note pai hlim note chu a dawlh daih mai a, fiamthu deuh hian, “Pu Thuam, mi tluk ta lo, nang aia tih theih zawk ka nei; Sakhi chal ka dawlh thei,” a ti a. Amah ela thil tih a nih vang nge ni Thuamchaka chuan a vei hle a, hun remchang dang a melh ve ta a.

Vanneihthlak takin hun remchang dang a lo inher chhuak a. Sazuk no pai hlim hi an kap hlauh mai a, a note chu Thuamchaka chuan a dawlh ve ta mai a. “Engzau, mi tluk tawh lo, kei chuan Sazuk chal ka dawlh,” a ti ve ta a. Engzauva leh a thiante chuan, “Eng kawngah mah hian tluk chi a lo nih loh hi,” an tih phah hial a ni.

Tawrhchhel lamah hlei hlei hian a entawn tlak a, “Thil reng reng hi kan ngaihtuahna zawng zawng kan hman duh phawt chuan, zir thiam theih loh tur hi engmah a awm lo ve, tawrhchhel pawh hi a zir theih a, tuarchhel saa piang hi chu mi tlem te chauh an ni a, tumruhna nena tih tak zeta kan beih ngat chuan, kan tuarchhel chawp ve mai a ni,” a ti.

•Mizo mi chak dang, Saizahawla’n panganghling a vei a, eng tih mah a thulh chuang lo va, na ti awm pawhin a lang chuang miah lo, tia an sawi hi a hria a. Vanduaithlak nge vanneihthlak kan ti dawn, ani pawh hian panganghling a vei ve a, a pan chu a hnai tep tawh tihah chuan, an kawmthlangpa chuan thingzai hlangah a sawm a, amah chauh chuan a bei ta a, a rahna apiang mai chu pan hnai hlir mai hian a chiau ta per pur mai a, pangang hling a vei tih a thianten an hriat chuan rapthlak an ti zawk hle a, a sawmtupa pawh chu a inthlahrung hnuhnawh viau awm e.

Tum khat chu a kephah chung lama lawr vun khawp hian saruhin a chhun tlang a, mi pangai tana hun rei tak silpui tham a ni a, ani chuan eng thamah vak a ngai duh lo va, eng tih mah a thulh duh thak lo. Nikhat pawh a ramvahnaah hian Indopui laia thlawhna tla hmaivir hi an hmu fuh hlauh mai a, silver leh thir tha chi te a nih avangin a pu haw ta a, kawng lakah hian kawrte pakhat leihlawn chhe indawh chu zawhkai hram a tum a, lei a zawh lai chuan, a chesual a, a tlakpui ta a, a nak a sawh a, na ti awm pawhin a awm duh lo va.

Hun rei tak hnuah Falam Doctor o inentir a. Doctor chuan a nakruh a sawh tliak a ni tih hrilh pahin, damdawi ina awm rih turin a hrilh a; mahse, ani chuan na a tih vakloh avangin rei tak chutianga a lo awmpui tawh avangin eng huah vak mah a ngai lo va. Doctor chuan, “Hei hi na satliah mai a ni lo va, thihpui tham a ni a, engtin nge a tawrh theih bik chu le! Mi pangai chu a nih dawn loh hi,” tiin makti takin a sawi chhuak hial a ni.

huamchaka hi Ft.5 leh inches 7-a sang a ni a, pa pangai tak anga lang ni mahse, a bula awm chuan a mi dip na tak a ni a, thau si lo chawm deuh but a ni. A awm len lam hi inches 42 a ni a, inches 48 thlengin a tilian thei a, inches 33 thlengin a tite thei bawk. Inches 15 inkarah hian a duh duha tihtet leh a tihlen theih avang hian, amah intehpui apiangte chu a tiatpui teh theih deuh vek a tih theih. Michak piang danglam bik angin an ngai thin a, Nakruh hi pakhat chauh a nei niin an sawi thin. Falam Doctor ten an han en chiang a, nakruh pakhat chauh chu a lo nei bik hauh lo. A nakruh leh a vun inkarah hian duar kan tih ang hi mipangai aia tam fe a nei a, a chhah bik hle bawk. Chu chu kuta han dap hian a sakin a tlep purh ringawt mai a, a nakruh a inzawm vek bik emaw an ti thin a ni.

Chu bakah, an han X-ray chuan a awm ruh inzawmna lai(breast bone), thinhnun chung taka ruh no chawr thla hi a taksa phu tawkah mi dangte ai chuan a lo lian zawk daih bawk a, a changin a khawng hle bawk a, chu chuan a thil tihna kawngah a lo tanpui thei hle a lo ni a. Eng vanga danglam bik nge tih erawh hriat a ni chiah lo.

Tunah chuan, Thuamchaka tih hming a putna chhan lo thlur bing dawn ta I la.

1. A ‘ha’ hi a tha hle mai a, kum 75 anih hnuah pawh pakhat mah a la bal lo va. Motor (Jeep) hi a gear free-a dahin a haa sehin a duh chen chen kawng zawlah a kai kal thei. Thirtiang zung riat nei pawh hi, a hmawrah a seh kawh va va thei. Hetia a seh kawh hian a nghawng tha chakna pawh a hmang thiam hle.

2. A ‘Lei’ pawh hi chak tak a ni. Thing pil sak ‘batling’ hring hi, a leiin a liak khawk hlawk hlawk thei zuk nia.

3. A ‘hnar’ ruhno chin hi, khawng deuhvin a tisek thei a, a hnar kuaah te hian chaicheh rawlh lutin a elh kawi zawk zawk thei bawk. Thirtiang zung riat nei ang chi bawk hi, a hnarin a nawr kawi zawk zawk thei bawk.

4. A ‘kutbawr’ hi a chakin a zungtangte hi a khawng em em vek mai a, ‘mai-tai’ hi sang taka vawrhin, a lo tla leh lam chu a kut zungtang pakhat chauhva thil tlangin, a dawng pawp hawk hawk thei a ni.

5. A kut zungpui tha ringawtin perek inches hnih atanga inches ruk hi a kutphah bawrah a hum khawm a, a chung lama lawr chhuak chin zawng chu a mal te tein a han hmet kawi zung zung mai chu, mita hmutute’n hmuhnawm an tihzia an hrilhfak a ni.

6. Tum khat a thianpa Chalkhuma in chung chihnaah a leng a, “Hei in rangva hi a va that hmel ve, a mawih tawh a nih hi,” tih pahin rangva cheh thlak them lian tawk tak mai chu titi pahin a sik thler kawk kawk mai a. Rangva lah chu Tata tha chi ngat mai kha a ni si. A neituten a mawih a nih an han ring thar hnuhnawh a, tubohvin an han chhu nghek nghek a, tih thler an tum ngial pawhin a thler thei awzawng si lo va, mak an ti hle. Mihring taksa phei chu a chhinna nih ngam awm ta se, saihlum chawn anga piai thlak zawh loh lai a neih an ring lo.

7. A ‘ban’ tha chakzia mawlh mai hi a taka hmu ve lo tan chuan awih a harsa zawk hialin an sawi. Thlawhtheihna hma vir kg.50 aia rit tur hi, a kut khing khat chauhvin a char va va zova, a theh virin a then kual chiam zo bawk.

8. Kawng kal lam pawh, Aihniara ang maiin a chak. Vawikhat chu Japan ho thuruk a hria a, chu chu Pherzawl a a chhungte hrilh turin a rukin zing vartianah thovin, a kal ta vang vang mai a. Pherzawl chu ni tlak hma deuhvin a thleng leh hman. Mel 80 zeta hla a ni a, zin pangaiah chuan zan 2 riakin an ban hman tawk a ni a, chak inti deuh pawhin zankhat riakin an ban hman chauh a ni si a.

9. A zuan a zangin, zuan thui lamah pawh a duai lo hle. Buh chhipzawn vum thur mai hi tlangvalho chuan an inzuan kahlen siak nak nak a, an zuan zo hlawm lo va, Thuamchaka chuan a han zuan ve a, a zuan khum zo lutuk chu a zuanna hmun atang chuan ft.18 zeta hlaah a tla riap mai.

10. Kum 17 mi chauh anih laiin, tum khat chu tlangval 8 in an zawn zawh loh thingril pu turin an khaw zirtirtu Tuahthanga’n a sawm a, i-he lovin a pu ta mai a, rit ti awm lo takin a pu thleng der mai.

11. Kum 20 mi vel anih lai pawhin, Lawichal ti tak mai hi a til lak an duh a. Thuamchaka chuan a ki takah a man a, a herhthlu tawp mai a, a kiah chuan a vuan bet tlat mai

chutih chhung chuan, a til-mu chu an lo chhu keh thei ta a ni.

12. Khaidiat hi banah tawn betin an thlung a. Chu chu, Thuamchaka awmah an vet chhuak vek a, a lehlamah patling tam takin an pawh rawn lai tak hian a han insangphek ta thin a, khaidiat chu a chat thawt thawt mai thin a ni.

13. Khawpuibung khuaah pawh, a nghawngah tlangban thirzai hian an hling a, an han pawt a, thirzai chu hmun hnihah a chat that mai a, fiamthu pahin, “Kha, ka chak vang nge ni a, ka thiam vang zawk?” a han ti zui a. Chu chu remchanga lain, “Amah pawhin ka chak vang a ni, a ti hlei nem,” tiin tanpuitu nei anga sawiin an ngaih phah ta hial reng a ni. Infiam nikhua a inhruipawh leh insuknawr tum te hian, “Tang rawh u le, khai aw, I han tang tak tak teh ang u,” tia a khingpuite a han au te hian, ama tha mai ni lo deuh va ngaiin, tanpuitu a sawm zela ngaiin, ramhuai zawl ang hiala lo puh duh tawk pawh an awm fo thin.

14. Tum khat chu, Tamu khuaa a chakzia entirnaah lung chang lian deuh mai hi tubohva chhut kehtir an tum a. A hmasain Tamu khua mi chak ve tak 2 an han chhuttir a, an chhu keh zo lo va, Thuamchaka chuan a han chhu ve dawn ta a, chhut hmain a han vau hmasa leh rih a, “Lunga, ka chhu keh dawn chiang che alawm, ka lakah hian tang tang duh suh; vawi khatnaah ka chhu keh tho tho dawn che,” a tih zawh chuan, a han chhu ta mai tehreng a, a keh taphawk mai a. “Thil reng reng hi vau zam theih loh a awm lo, heti anga han vau hian keimahni lamah nasa takin tan min laktir a ni,” tiin a sawi zui nghe nghe.

15. Zohmu khua Lawngzauva ina an inkawm khawm laiin leihlawna an hman thin thirhrui hi banah an thlunsak a, “Pu Thuama hian a pawt chat zo an gem le?” an ti a. Thenkhatin, “Thuam sawmsariha pawhin heti angem hi zawng a pawt chat zo bik lo vang,” an ti a. Thuamchaka chuan, “Chutia patling heti zozai in buai chuan, han ti chhin ila, ka hnial lem hlei nem,” a ti a. In ban rinawm berah thirhrui chu an han thlung ta a. A han pawt ta tak tak mai chu, in pum mai chuan a nghing ta luih luih mai a. Rei tawk fang a pawh hnuah chuan, a insuihna lai takah chuan a pawt chat ta hmawk mai a ni. “Kha Thuam sawmsariha a ngai hlei nem. Thuam khata pawhin a pawt chat mai a lawm,” a ti ta sak a.

16. ‘Assam Paliana’ an tih (Assam Regt. Havilder Pensioner, sipai zingah a chak avanga hmingthang) nen hian hreiha tur lakah an inel a, Paliana chuan chem a hum tut mai a, Thuamchaka chuan, chem pawh ruai lovin kut lawng chuan mau bul chu a pawt phawi ta zung zung mai a, Paliana chuan theih tawpin a han bei ve a, bulkhat chu a pawt phawng ve mai a, chutih chhung chuan Thuamchaka chuan mau bul sawmhnih vel a lo pawt phawi hman reng a ni.

17. Vawikhat chu, a khualzin kawnga a kal laiin Manipur-a suamhmang rualin suam tumin an lo khawih ngawt mai a. Thuama thinrim chuan, an zinga pakhat malpui chu a kut zungtang tlum pawk khawpin a han tham sak ta mai a. Chutah le, “Kan mi suam hi mihring a ni lo, rammi a ni,” tiin an inhrilh a, baklengin an tlanchhe ta a ni, an ti.

17. vawikhat chu vaipa chak (Dara singh)nen an inchai dawn a.chaw an eidun a.vaipa chuan kelpum kan (roast) A chah a.a eizo ta veka.thuamchaka thungchuan maianbai a lam ve thunga.vaipa chuan a zuam hle a.an inchibai a,vaipa chuan a lo hmerna deuh nitur ani,thuamchaka ngaihdan ani ta lo.khawnge inchibai tha leh teh ang ati a.an han inchibai leh chu,a kutruh a hmer khawm per ta vek a..ekhai mihring ani theilo ka bei duhlo atia.a bei ngam talo ani.

Bruce lee lar lai vel khan mithenkhatin an bawl deuhva.. I cho angem anti a.anichuan'aa choloh thu te chu awm nang' alo ti mai a..a cherang sia i hneh dawn emni? An tih chuan.che rang mhs vawikhat ka man fuh tawh chuan a chhuak tawh hauhlovang a ti hmiah mai ani.

Helicopter chungvira inman tan theihte hi a inring tlat thin niin an sawi a. TMB tlan lai nam din theihte kha a inring tlat aniawm e. Jeep tlanlai hi chu a pawt ding thei mai niin ansawi. (A tlan tih lai tak khichu a kal pangai inring sa in anih ka ring)mahse maw... Arpuino hruailai hi...’” A hlau” anti!!!!!!.hihi..Hei hi post pskhat ami ka rawn paste.

Mi tam takin, a chakna thuruk hi, Ramhuai vanga an puh laiin, ani chuan, Pathian malsawmna a dawn liau liau leh a tum ruh em vang anih thu a sawi thin. Thangtharte hnena a thuchahte zinga pakhat chu, “Miin tumruhna nena thil a tih tak tak chuan, hming chher thei khawpa hlawhtlinna a dawng nge nge thin. Kan mizo thalaite zingah pawh hian, hmingthang tham khawpa inzir thei tur an tam mai. Inzirna hian mihring hi a siam danglam thei em em a ni, tih hi thangtharte hian nghet takin vawng tlat sela; nasa takin an changkanpui ngei ang tih hi ka ring tlat a ni. Tin, ei leh inah fimkhur hle turin ka chah duh bawk a ni,” tiin.

By: Siama Cherput Chuhmang... (Edited by Chhana)

Thu lakna: K.C.Vanlalruata lehkhabu, ‘Mizo Mi Chakte’ tih ami kaih tawi a ni.

Related Posts

Previous
Next Post »

I Ngaihdan Leh I Comment Hnutchhiah Te Kan Ngai Pawimawh A Ni. EmoticonEmoticon