Zanriah Hnuhnung Ber

1:26 AM
 
Milan, April 22, 1990, Sunday. Khuain Pathianni tuk serh ve hek lo le, Europe rama tlang hmingthang ber Alps tlangpui bawmtu chhum zun chuan Lombardy phaikuam hring dup mai chu a bawh phui tlat avangin an khawpui Milan-ah chuan ruahsi a phingphi seng seng a. Hmanni lawka ka chhuahsan Mizorama miten Delhi tlang an tih tlatah nipui ling a hrn tran leh tawh avanga nupa inngai tak tak te pawh an inral en tran leh tawh dawn laiin, Milan-ah chuan 5 degree centigrade a la ni vet mai a. He tah chuan pang lum thra kawppuia hung apiang mi nihlawh an ni ve thung a ni.

Milan hi Italy hmar lama an khawpui lian ber, a ram chhunga sumdawnna leh thilsiamna hmunpui ber, fashion designing-ah Paris meuh pawh lehpel khawpa sang, Shakespeare-a thawnthuah pawh a hming lang ve fo mai, kum 313 AD-a kristianten an sakhua zalen taka an biak theih nana zalenna thuchah Edict of Milan an puanna hmun hi ka thlen thlakna ni nga lek a la ni a. Ka awmna hmasak Rangoon (Yangon) leh kan chhutrina Delhi tlanga hun leh sik le sa chhiar dan leh Europe rama an chhiar dan a lo inmil lo tlat mai pek a. Europe-ah chuan thlasik December atranga nipui May deuh thleng hi ruah sur hun a ni a, keiniho hriat dan chuan fur hun a ni ang chu. Mahse, hetah chuan an thlasik, thral le fur a thlen rual tlat avangin, sik-thral-fur hun an nei ta bik a, chu chu nipuiin a zui a, favangin a zawm a, sik-thral-fur a ni leh mai a ni.

Khawvel hmun hrang hranga zin chu thlen tirh engemaw chen, kan taksa sana (biological clock) in hun a mil thiam hma chuan mut hun leh thawh hun hi kan hai fo mai. Zan dar kua emaw kan tih lai hian zing dar khat te a lo ni daih a. Tukin pawh ka thran harh zet chuan zing dar 9:30 a lo ni der tawh a. Rang mangkhengin ka insiam a, tukthruan pawh bar hman loin Leonardo da Vinci-a ZANRIAH HNUHNUNG BER chu kil zawk turin ka driver nen Magenta kawtthlera awm Santa Maria della Grazie (Church of the Blessed Mary) biak in panin kan chhuak ta a ni.

He biak in, Roman arkitek le Lombardian arkitek an lenkhawmtirna hi keiniho saruak deuhthawha Kabaw phaikuam vela ram sa nen kan tlat dun lai, kum 1463-a an sak tran a ni a. Thingtlang inkhawmpui nikhuaa kan inbeng muk angin a chhungah hian inhnawh khat ta ila, a singa chhiar kan leng em emin ka ring. Zoram khawvelah hung ta ila, biak in ropui ber leh zau ber a ni ngei ang. Mahse, biak in zau leh ropui leh mawi fuan khawmna Italy ramah chuan he biak in hian thrutna hma tlar a luah ve pha lo. Hmingthanna dang a nei a. Chu chu a kawt ding lama in tekem, inkhawm bana thil ei leh inna hall (Refectory) chhunga khawvela lemziak (painting) mawi ber sawm thlan khawm zinga pakhat a awm vang a ni. He in, khawvel mit fukna hi pawn atranga thlir chuan hall naran mai angin a lang a. A kawngka biangah chuan darsen phek te tak teah CENECOLO tih a intar a. Chu chu Saptrawng chuan THE LAST SUPPER an ti a, Zotrawng chuan ZANRIAH HNUNHNUNG BER tihna a ni. Chu ngei chu kil ve tura kal ka ni. Ka phurzia mai chu!

Tumah zawt chuang loin ka rin luh ve chawt a. Lal Isua leh a zirtirten zanriah hnuhnung ber an kil lai lem hmaah chuan taksa ngeiin, zah m min, engemaw chen chu che loh leh thawk pawh la la loin, ka ding ve ta a ni. A mak teh e!

Suangtuahnain hemi hall-ah hian ka lo ding fo tawh thrin a. A tak ngeia ka din ve zet chuan suangtuahnaa ka din lai ai mahin mumang a ang zawkin ka hria. He painting hi hi Zoram khawvelah chuan painting lr ber leh hmun luah thuk ber a ni. Zofate chenna hmun tinah, mi rethei leh hausa inah, pastor leh khawvel mi inah he painting thlalak hi a intar thluah a; kohhrana puipate inah phei chuan a serh zinga a mei ang a ni. Mi tam ber chuan he lem ziaktu Leonardo da Vinci hming pawh hi an hre kher lo ang. A lem ziak ropuizia leh thukzia phei chu an hre lo lehzual mai thei. Chumi thu chu kan thret dawn a ni.

He painting (9mX4.5m) hi lem ziakna puan (canvas) a ziak ni loin Refectory hall hnung lam banga inziak a ni a. A ziaktu Leonardo da Vinci (1452-1519) hi pa mak leh ropui, khawvela mi famkim kan ti dawn nge mi tling kim piang tawh mi pathum an sawite zinga pakhat a ni. Painter hmingthang mai ni loin sculptor, architect, musician, mathematician, engineer le scientist a ni a. He painting a ziak lai hian a talen vulh vanglai, a ngaihtuahna pawh Liandoa se chi thra ang mai a nih lai a ni. Chumi chung pawh chuan he painting hi kumpui linglet engemaw fe a buaipui a ni. Hun rei tak atranga a vei tawh ni mah se lehkhapuan ngeia a ruangam (drawings and sketches) tur a ziah tran kum chu 1492, Christopher Columbus-an Amerika khawmualpui a thlen kum kha a ni a. A painting ber hi kum 1494-ah a ziak tran a, 1497 khan a ziak zo trawk niin an sawi.

Ngaihtuahna mita kan thil hmuhte hi thu leh hla emaw, rimawi leh lem ziak emawa kan hmuh dan anga mawi leh thuka tar lan chu thil theih loh tluk a ni a; chutiang tar lang thiamte chu mi them thiam chungchuang an ni. Hei hi painting-ah a ni lehzual. Thu leh hlaah chuan zalenna zau tak, lehkha pheka duh tawka pawhsei thei a ni a. Painting-a erawh chuan canvas phek khat chhunga khung vek a ngaih avangin, thu laimu mai pawh ni lo, thu rilmu chauh phawrh a ngai a, chu chu a har bikna a ni. Leonardo-a pawhin he painting kan sawi hi a ziak dawn lai chuan arpuiin a tui awp keu tuma a awp chilh ang hian awp keu a tum ve a. Vawi tam tak chu a lem ziakna bang hi hmachhawnin, ngawi renga zel anga awmin, eng mah ziak si loin, a thru ni leng thrin a. A chang erawh a lo kal zawk a, thai khat pawh loin a kal leh daih a. A chang chuan kar tam leh thla tam a rial a. A thlarau a thawh chang erawh ei leh in pawh ngaihsak loin, ni lengin a ziak thrin a ni, an ti.

A uluk bawk a, a ziah tawh sa chu a duh leh loh chuan ziah thrat leh mai theihna tur chi rawng inchawhpawlh chi khat a hmang a, chu chu painting trawngka chuan tempera technique an ti a. Tempera hi dan naranin lem ziakna rawng nena artui chhungmu chawhpawlh a ni a, a ro thuai bakah ziah sual a awm pawhin a chungah a ziah nawn leh theih a. Mahse, banga lem ziaknaa hman tur hnawng a ngam loh avangin a thra miah lo. Leanardo pawhin chu chu a hre mai thei a, mahse ziak thrat a duh luatah a hmang ta mai pawh a ni thei. A hnua he painting humhalh tura beitute lu a tihai nasa reng a; a humna tura tluklehdingawna chhiar sum an sen tawh zozai tluk hian khawi painting-ah mah an la seng ngai lo.

Engah nge khawvelin he painting hi a hlut m m ni? He painting-ah hian eng thu ril le mawina nge a inphm? Isuan a zirtirte Jerusalemah zanriah hnuhnung ber a kilpui a. Hemi trum hian, rilru mangang takin Isuan, Dik takin ka hrilh a che u, in zinga pakhatin mi mantir ang tiin a puang a. Zirtirte chu namen loin an barakhaih a, puh bik tur hre loin an inen hlawm a (John 13:21-22). Chutianga a zirtirte an phut zawk lai leh barakhaih lai boruak chu Leonardo-an a hmuh dan anga thuk leh rilin he painting-ah hian a puahpui a ni. A sawi tum a fiah theih nan zirtir sawmpahnihte chu pathum zelin a dah kawp a, a laiah a flin Isua a dah a. Vei lam atranga ding lam zawnga chhiarin hetiang hian a thruttir a: Barthalomaia, Jakoba (Alfaia fapa) leh Andria; a dawtah Juda Iskariota, Petera leh Johana; a laiah Isua; a dawtah Thoma Diduma, Jakoba (Zebedaia fapa) leh Filipa; a tlar tawpah Mathaia, Juda Thaddaia leh Simona.

Ri thangkhawkin (sound wave) mihring beng a thleng a, chumi ri a lo chhuahna hnaihzia leh hlatzia azira mi a nghawng dan leh chu chu mihring hmel leh chet dan atranga a lo lan chhuah dante chu Leanardo-a chuan a chk m m a. Entir nan, ri hlimawma lo pawmtu chu ri thangkhawk chuan a tihlim a, chu chu a hmelah a lo ng chhuak a. Ri hlimawm loa pomtu hmel erawh ri a hriat rualin a dur ve thung a ni. Tin, thim leh engin mihring chetzia-ah thu a hril dan te, rilru chhungrila thil awmin mihring hmel leh chet dan a tihdanglamzia te leh ri thangkhawkin mi a nghawng nasat leh nasat lo dan te, ri dawngtu awmna chu a hnaih poh leh taksa leh thlarauah a nghawng nasa a, a hlat poh leh a nghawng nat dan a zuai tihte nasa taka chhui thrin mi a ni a. Chung a thil thlir dante chu hemi painting-ah hian thiam takin a lantir a ni.

Leonardo thlir dan chuan, In zinga pakhatin mi mantir ang tih Isuan a puan veleha zirtirte a nghawng nat dan kha a inchen lo nuk a ni. Isua ding le vei lam chiaha thrute a nghawng dan leh dawhkan hmawr lama thru mi parukte a nghawng nat dan a inang lo. Isua ding lama thru hnai ber pathum Johana, Petera leh Juda Iskariota te dinhmun chu, painting atranga a lan danin, hetiang hi a ni: Isua thu puanin Petera kha a thrawn thut avangin, chutianga mantirtu tur chu tu nge ni ang tih Isua zawt chiang turin Hmangaih Johana a beru a, chutih lai tak chu Juda Iskariota chuan pawisa ip hum reng chungin, rinhlelh hmel puin a lo ngai-ru kar a. Leonardo-a hian zirtir dang zawng hmel aiin Juda Iskariota hmel leh thuam a tithim a, a sam a tidum bawk a. Chu chun Iskariota rilru leh a thil tum ruk sawi fiah a tum niin a lang.

Isua vei lama thru hnai ber pathumte chu Thoma, Jakoba leh Filipa an ni. Painting-a an lan dan chuan an phawk nasa hle a, an zuang tho zawk niin a lang. Jakoba chuan- a mantirtu tur a nih lohzia puan nan ban a phar a. Thoma chuan Chutiang mi chu tu nge, min hrilh rawh, ka han nuai hrep ang e tiha zawt ni awm takin kut zung chal a hmuhtir a. Filipa erawh pawiti leh lungchhe m m hmel puin awm a dawm a ni. Heng mi pathumte a nghawng dan hi namen lo tak a ni.

Dawhkan hmawr lam ve vea thru zirtir mi parukte a nghawng dan erawh a danglam deuh. Vei lam tawpa thru, a hla bera awm Bartholomaia chuan Isua thu sawi chu chiang zawka ngaithla duh ni awm takin a en phei ringawt a. A dawta thru Alfaia fapa Jakoba chuan thu zawt chiang turin Petera hnungzangah kut vei lamin a va kheuh a. Andria erawh chuan, Kei chu ka ni teuh lo! ti ni awm takin kut a phar a. Dawhkan ding lam tawpa thru Mathaia chuan, Ngawi teh u, kan titi kan tui hle naa kan hotupa thu sawi chu i han ngaithla lawk teh ang tia a thrutpui Juda Thaddaia leh Simona te chu hrilh ni awm takin a lang. Heng mi pathumte hi Isua lam hawi pakhat mah an awm lo a, Isua thu sawi chuan a nghawng tehchiam hlawm lo ni awm angin Leonardo chuan a lantir a ni.

Isua lam hawi ve thung ila. A laiah a thru a, a mal m m. Rilru mangang leh lungngaiin a rum a. A hmelah lungngaih leh hmangaih a luang hmun a. A chana tlu ta chu thu awih taka pawm duhna leh tumna hmel kan hmu a. A ding lam kutzungtrang a phar dan hi chi hnihin Leonardo chuan a entir a. Pakhat chu, chhang a lak dawn lai ni awmin a lang a, pahnihna chu a kut a hnuh kir lai mek a ni. Hemi photographic sequence hian thil pahnih entir duh a nei a rinawm. Pakhatna, a thil tuar tur chu hlen ngei turin inpe mah se a theih hram chuan a lungngaihna no in tur chu Isuan, Ka Pa, rem i tih chuan he no hi ka hnen ata la sawn rawh tih a duhzia leh a chhungrila chumi indona nasa tak chu a kut a hnuh kir lai lem inchhawn thla diah a ziak hian tihlan a tum niin a lang. Pahnihna, nasa taka rilru mangang leh rum avanga chhungrila tha sang vak a, Chheih kha emaw Takchapa emaw tia tran lak nana kut hm tum lai a ang bawk. A vei lam kut kan en chuan a chana tlu chu thu awih taka pawm hmiah tura a inpek takzia a tilang thung a ni.

A ziak thiam bawk a, a lem atrang chuan Isua leh a zirtirte thrutna hnung lam, tukverh pathum leh dawhkan inkarah hian hmun zau fe awm ni awmin a lang a. Tak tak emaw tiha luh tlang tum mai a awl awm asin. A painting han khawih lah chuan bang sakhat mai a ni bawk si. Tukverh atranga ng lo lut khan ding lam pang deuh chauh a ntir a, chu chu a hall tukverh tak tak atranga ng lo lutin a chhun n dan tur nena inmil chiah tura a ziak a ni. Tin, an zanriah ei hun hi Churachandpur vela zanriah ei hun standat ni ngei tur a ni, thim hma a ni chiang tih painting atrang hian kan hmu a ni.

A hmaa kan sawi tak ang khan, Leonardo-an he painting ziah nana tempera tehnique a hman avangin kum sawmhnih hnu lekah a painting hi a kh tran a. Kum 1726 vel atrang tawh khan hum hrm hrm tumin mi thiamte ruaiin tun thleng hian an la bei ta reng a ni. A threnin a rawng pilhna hmun apiang chu riper tumin an ziak thra a. Chu chuan a painting hmel nasa takin a tihem niin mi thiam dangten an ngai bawk a; a tira a ziak ang chiaha din thar leh turn, an ziah nawnna rawngte chu tihfai vek tumin an bei a. Kum 1947 atrang khan a humhalh dan ngaihtuahin UNO tranpuinain beihpui an thlak a. Leonardo rawng hman ang chiah hmang sia chhe mai mai thei lo tura tih dan thar an hmu chhuak zel a. Tunah hian an ziah belh zawng zawng damdawi hmanga hruk fai vek a, a ngai ang chiaha tundin leh an tum a. He hna hi hna hautak a ni a, feet khat bial vel hruk faina tur pawhin kumpui linglet a duh a ni. An hruk fai them, vaivut anga dip zawng zawng chu laboratory-ah damdawi hmangin an en fiah vek bawk a ni. An zawh fel hunah chuan Tualte Vanglaia an puan bal suk an sawi ang mai khan, Leonardo-a kutchhuak dik tak angin ZANRIAH HNUHNUNG BER hi a lo la chhuak mai thei asin.
 
Ziaktu: Lalthlamuong Keivom (April 22, 1990, Milan)

Related Posts

Previous
Next Post »

I Ngaihdan Leh I Comment Hnutchhiah Te Kan Ngai Pawimawh A Ni. EmoticonEmoticon